Η απότομη ερήμωση του Ωρωπού κατά την Τουρκοκρατία

Προκύπτει το ερώτημα: Τι μεσολάβησε από το 1676 που οι περιηγητές βρίσκουν τον Ωρωπό σε ακμή και με πολλά βυζαντινά μνημεία, μέχρι το 1806 που ο Leake βρίσκει την περιοχή ερειπωμένη ; Τι συνέβη σε αυτά τα 130 χρόνια ; Για να δώσουμε μια απάντηση, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη αφενός τις δύσκολες συνθήκες ζωής των υπόδουλων Ελλήνων κατά τους πρώτους δύο αιώνες της Τουρκοκρατίας και αφετέρου  τα ειδικότερα γεγονότα που συνέβησαν στον Ωρωπό κατά την περίοδο 1730 - 1770.

Αν και θεωρητικά οι Οθωμανοί Σουλτάνοι παραχωρούσαν κάποιες ελευθερίες στους «απίστους» υπηκόους τους, στην καθημερινή ζωή οι περιορισμοί ήταν πολλοί, ιδιαίτερα τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Τα πιο σκληρά μέτρα που αντιμετώπισαν οι Χριστιανοί στους πρώτους αιώνες της κατάκτησης ήταν οι εξισλαμισμοί, το παιδομάζωμα καθώς και η εγκατάσταση τουρκικών και άλλων φύλων σε εύφορα εδάφη, με συνέπεια την αναγκαστική μετακίνηση ελληνικών πληθυσμών στο εξωτερικό ή σε απομονωμένα και ορεινά μέρη στο εσωτερικό.

Επίσης, οι Χριστιανοί επιβαρύνονταν οικονομικά πολύ περισσότερο από τους Μουσουλμάνους, πληρώνοντας πολλούς τακτικούς φόρους, όπως τον κεφαλικό φόρο (χαράτσι, cizye harac), τον φόρο εστίας για τις κατοικίες τους, φόρο για τη χρήση της γης (έγγειος) αλλά και για την αγροτική παραγωγή (δεκάτη). Εκτός από τους τακτικούς, υπήρχαν και έκτακτοι φόροι, καθώς και αγγαρείες. Οι διακρίσεις σε βάρος των Χριστιανών ήταν πιο έντονες σε απομακρυσμένες περιοχές. Οι τοπικοί διοικητές, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι η κεντρική εξουσία δεν μπορούσε εύκολα να τους ελέγξει, δεν δίσταζαν να τους κακομεταχειρίζονται, ιδίως σε περιόδους ταραχών αλλά και για την ενίσχυση του προσωπικού τους ταμείου.

Έτσι, στην περίοδο που προαναφέραμε, ο πασάς του Ευρίπου παίρνει δύο σκληρές αποφάσεις για τους υποτελείς του Ωρωπού και του Βουργενίου: αποφασίζει να διπλασιάσει τον φόρο της δεκάτης και να εφαρμόσει σκληρότερο παιδομάζωμα από το "προβλεπόμενο": Αντί της μέχρι τότε ισχύουσας υποχρέωσης των ραγιάδων να παραδίδουν στο ντοβλέτι (κράτος) το πέμπτο στη σειρά αρσενικό παιδί τους, ο πασάς του Ευρίπου απαίτησε να παραδίδουν το πρώτο. Αυτές οι δύο αποφάσεις ξεσήκωσαν κύμα αντιδράσεων που κατέληξαν σε σοβαρές συγκρούσεις. Ο πασάς έστειλε ισχυρό στρατό με εντολή να καταστείλουν με σκληρό τρόπο την αντίδραση των Ελλήνων, να συλλάβουν και να εκτελέσουν όσους συμμετείχαν  σε αυτή την εξέγερση και να εξορίσουν από τον Ωρωπό τις οικογένειές τους. Στη συνέχεια, οι μικροί οικισμοί που βρίσκονταν χαμηλά στην κοιλάδα του Ασωπού, αναγκάσθηκαν να μεταφερθούν ψηλότερα και να ενσωματωθούν στον οικισμό του Σάλεσι για λόγους ασφαλείας. Από τα παραπάνω γεγονότα, ο Ωρωπός έχασε περίπου το 70% του πληθυσμού του.

Επίσης, μην ξεχνάμε ότι στη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων της Τουρκοκρατίας έγιναν πολλές εξεγέρσεις των υπόδουλων Ελλήνων εναντίον των Οθωμανών. Μία από αυτές είναι τα γνωστά «Ορλωφικά», όπου, σύμφωνα με τη Ζοέλ Νταλέγκρ, ερημώθηκαν οι περισσότερες περιοχές της χώρας – μεταξύ των οποίων και η Αττική – από  τα αντίποινα που ακολούθησαν. 

Συγκεκριμένα, τον 18ο αιώνα ανέλαβε δράση υπέρ των Ελλήνων η Ρωσία. Οι ελπίδες των υπόδουλων αναπτερώθηκαν, καθώς από την εποχή της Άλωσης κυκλοφορούσαν διαδόσεις για το «ξανθό γένος» του Βορρά που θα απελευθέρωνε τους Έλληνες.  Έτσι, το 1770 οι αδελφοί Ορλώφ έφτασαν στη Μάνη όπου ξεκίνησαν επανάσταση μαζί με Ρώσους και Έλληνες στρατιώτες. Παράλληλα, στη Ναυμαχία του Τσεσμέ (απέναντι από τη Χίο) ο ολιγάριθμος χριστιανικός στόλος νίκησε τους Οθωμανούς, αλλά οι συγκρούσεις τερματίστηκαν με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774). Το κίνημα είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα, αλλά τελικά απέτυχε. Τα αντίποινα που ακολούθησαν ερήμωσαν τις περισσότερες περιοχές για πολλά χρόνια.

Σε κάποια από αυτές τις εξεγέρσεις παίρνει μέρος και η περιοχή του Ωρωπού. Όπως αναφέρει ο Γκικάκης (2007), οι Έλληνες της περιοχής νικούν στη μάχη των στενών του Συκαμίνου, αλλά στη συνέχεια η εξέγερση καταπνίγεται και ο στρατός του πασά της Χαλκίδας καταλαμβάνει τον Ωρωπό, καίει 100 σπίτια, εκδιώκει 100 οικογένειες που συμμετείχαν στην εξέγερση και εκτελεί 40 παλικάρια στην πλατεία. Εκδιώκει τον ηγούμενο, αφαιρεί την «ιδιοκτησία» και επιβάλει βαρύ φόρο. Από τις εκδιωχθείσες οικογένειες, άλλες μετακινήθηκαν προς το Μαρούσι, το Χαλάνδρι, την Πάρνηθα και την Παρνασίδα, ενώ άλλες έφτασαν έως τη Μακεδονία.

Τα παραπάνω γεγονότα μας δίνουν κάποιες πιθανές εξηγήσεις για την απότομη ερήμωση του Ωρωπού κατά την οθωμανική περίοδο.

Πηγές:

Γκικάκης Ι. (2007), Η Ιστορία του Ωρωπού, Ωρωπός

Γκικάκης Ι. (2017), Η Παλιγγενεσία, Ωρωπός

Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου 565 -1815, Β’ Λυκείου

Νταλέγκρ, Ζ. (2006), Έλληνες και Οθωμανοί 1453-1923, εκδ. Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος.

Ντοκιμαντέρ για τον Δήμο Ωρωπού: https://www.youtube.com/watch?v=nwJSeJu8FcE