Από τα Μαρμαρονήσια στα Νέα Παλάτια

 

Μετά το 1830 και μέχρι το 1914, εξαιτίας ευεργετικών σουλτανικών φιρμανιών προς τους Χριστιανούς, αλλά και λόγω της παρακμής του Οθωμανικού κράτους, σημειώνεται η τελευταία μεγάλη αναλαμπή και ανάπτυξη στα Μαρμαρονήσια. Ο Προικοννησιακός Ελληνισμός ανθεί, χτίζει σχολεία και μέγαρα, πλουτίζει εκκλησίες και μοναστήρια, διαπρέπει στη ναυτιλία και το εμπόριο και αναπτύσσεται όσο ποτέ άλλοτε.

Όμως οι μαύρες μέρες δεν αργούν να έρθουν, καθώς ήδη από την είσοδο του 20ού αιώνα είχε αρχίσει η έξαρση του εθνικισμού. Οι μειονότητες θεωρήθηκαν απειλή για την «εθνική ομοιογένεια» και επιδιώχθηκε είτε να αφομοιωθούν είτε να εκδιωχθούν ή να εξαλειφθούν. Με άξονα αυτή τη γενική αρχή κινήθηκαν όλα σχεδόν τα βαλκανικά κράτη, ιδιαίτερα όμως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οι διώξεις εναντίον των μειονοτικών ομάδων πήραν δραματικό χαρακτήρα. 

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος του 1914 έφερε την καταστροφή και στα Μαρμαρονήσια, παρόλο που δεν βρίσκονταν καν στη γραμμή του πυρός. Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1915, οι Νεότουρκοι, με το πρόσχημα ότι οι νησιώτες εφοδίαζαν αγγλικά υποβρύχια στην Προποντίδα, «σήκωσαν» όλους τους Ρωμιούς κατοίκους και μέσα σε λίγες μέρες, κάτω από απάνθρωπες συνθήκες και αφού τους κατέσχεσαν τα υπάρχοντά τους, τους εξόρισαν στο εσωτερικό της Μικρασίας. Εξαιρέθηκαν μόνο κάποιοι κάτοικοι της Αφυσιάς που δούλευαν στα λατομεία γρανίτη.

Έτσι, γυναικόπαιδα και γέροντες σύρθηκαν στα ενδότερα – στο Μιχαλίτσι, στην Απολλωνιάδα, στο Μπαλίκεσιρ, στην Κερμαστή – κάτω από συνθήκες έσχατης ένδειας, ενώ οι άντρες τοποθετήθηκαν στα διαβόητα Αμελέ Ταμπουρού (τάγματα εργασίας) για να δουλέψουν σε λατομεία, ορυχεία και στη διάνοιξη δρόμων. Μαρμαρινοί και Παλατιανοί βρέθηκαν πάμπτωχοι στην Κερμαστή (Κασαμπά, σήμερα Μουσταφά Κεμάλ Πασά) της Βιθυνίας, όπου έζησαν επί τρία χρόνια δραματικές στιγμές υπό το φάσμα της πείνας, του τρόμου και των κακουχιών. Σε 5.500 ανέρχονται τα θύματα του Σηκωμού στα Μαρμαρονήσια, δηλαδή περίπου το 1/6 του συνολικού πληθυσμού τους.

Μετά την ήττα και τη συνθηκολόγηση των Τούρκων (30 Οκτωβρίου 1918), οι εξόριστοι ξαναγύρισαν στις πατρίδες τους προσπαθώντας να ξαναφτιάξουν τη ρημαγμένη τους ζωή. Βρήκαν τα χωριά τους ερειπωμένα και μισογκρεμισμένα, τις περιουσίες τους λεηλατημένες, τα πλεούμενα και τα σύνεργα της ψαρικής τους κατεστραμμένα από το ίδιο το οθωμανικό κράτος, παρά τις εγγυήσεις που είχε δώσει για την προστασία των περιουσιών των εξορίστων.

Χάρις όμως στην εργατικότητα και τον ζήλο των κατοίκων, η ζωή και η τάξη στα Μαρμαρονήσια αποκαθίστανται και οι τρομερές πληγές της εξορίας επουλώνονται. Είναι η τελευταία – τετράχρονη – αναλαμπή του Προκοννησιακού Ελληνισμού.

Λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, στην Προκόννησο κατοικούσε συμπαγής ελληνικός πληθυσμός περίπου 10.000 ανθρώπων, αλλά ο τραγικός εκείνος Σεπτέμβρης του ’22 έφερε την καταστροφή: Οι νησιώτες, μετά την ήττα του ελληνικού στρατού και μετά την ανακωχή των Μουδανιών (28 Σεπτεμβρίου 1922), έπρεπε να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους. Τα λιμάνια και τα κατάγιαλα των νησιών γεμίζουν βαπόρια, σαντάλες, μαγούνες, μπογιαντέδες και κάθε λογής πλεούμενα, που πηγαινοέρχονται ως τον Νοέμβρη του ’22 και στοιβάζουν το θλιβερό φορτίο τους: τους Έλληνες των νησιών του Μαρμαρά με τους μπόγους και τα σεντούκια τους γεμάτα ρούχα, κεντίδια, προικιά, οικιακά σκεύη, εικόνες, ιερά κειμήλια και με τις ψυχές αγιάτρευτα πληγωμένες.

Ευτυχείς μέσα στη δυστυχία τους, σε σχέση με τη μεγάλη μάζα των Μικρασιατών προσφύγων, αφού μπόρεσαν να σώσουν τους εαυτούς τους κι ένα σημαντικό μέρος της ιδιωτικής και εκκλησιαστικής κινητής περιουσίας τους, οι Μαρμαρονησιώτες διασκορπίστηκαν καταλήγοντας σε περιοχές της Εύβοιας, της Χαλκιδικής, της Αθήνας, του Πειραιά, ακόμη και σε πόλεις της Αμερικής, του Καναδά και της Αυστραλίας.

Κατά την εποχή της Μικρασιατικής καταστροφής, τα Παλάτια της Προκοννήσου απαριθμούσαν περίπου 1.000 κατοίκους, στο σύνολό τους Έλληνες, ενώ με την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 οι περισσότεροι Παλατιανοί φιλοξενήθηκαν για δύο χρόνια στη Χαλκίδα και στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ωρωπού ιδρύοντας τα Νέα Παλάτια.  Σύμφωνα με τον χάρτη της Κοινωνίας των Εθνών, μεταξύ 1923 και 1926 δημιουργήθηκαν στον αττικό χώρο 18 προσφυγικοί συνοικισμοί,  εκ των οποίων οι 6 χωροθετούνται στη Β.Α. και Ν.Α. Αττική: Ωρωπός, Σταμάτα, Μπογιάτι, Ξυλοκέριζα, Ραφήνα και Ανάβυσσος.

Την ίδια εποχή με τους Παλατιανούς ήρθαν στον Ωρωπό και οι Πόντιοι οι οποίοι τοποθετήθηκαν ως γεωργικός πληθυσμός στο ΝΔ μέρος του συνοικισμού προς το λόφο του Προφήτη Ηλία. Κατάγονταν από γνωστές ποντιακές πόλεις και διάφορα μικρότερα χωριά του Πόντου. Στην περιοχή ήρθαν επίσης Καππαδόκες, Αρμένιοι, Σμυρνιοί και Βουρλιώτες. Η Κοινότητα Νέων Παλατίων κατ' επανάληψη απέσπασε τα συγχαρητήρια της Νομαρχίας Αττικής για την πρόοδο και τη διοικητική της τάξη.

Σήμερα η Προκόννησος (στα τουρκικά Marmara Adası) ανήκει στην περιφέρεια του Μπαλίκεσιρ (Balıkesir) και όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα Marmara Islands, ο μητροπολιτικός δήμος προχωρά στην αποκατάσταση τεσσάρων ιστορικών κρηνών του νησιού:

1. Κρήνη της Φατμά κόρης του Αλή Τσαούς, Μαρμαράς 1767.

2. Κρήνη του Νικολάου ή του Μαρτζούκη, Πραστειό 1665.

3. Κρήνη του Αλή μπέη γιου του Αμπντουλλάχ, Μαρμαράς 1628.

4. Κρήνη του Ταξιάρχη, Μαρμαράς 1864.

Η οικονομία του νησιού βασίζεται και σήμερα στην αλιεία, τη ναυτιλία και την αμπελουργία. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο διατηρεί ως σήμερα ενεργό τον τίτλο του Μητροπολίτη Προικοννήσου, ενώ και η Καθολική Εκκλησία διατηρεί τον τίτλο του Τιτουλάριου Επισκόπου Προικοννήσου.

Πηγές:

·       Ηλιάδης, Θ. (2001), Προκόννησος, Παλάτια, Νέα Παλάτια, Κοινότητα Νέων Παλατίων

·       Κόκκινος Δ. (1978), Ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος: 1800-1945, τομ. 1, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα

·       Κοντάρας Θ. (2021), Τραγούδια από τα Παλάτια του Μαρμαρά της Μικράς Ασίας, εκδ. Λυκείου Ελληνίδων  

·       Karagianni, A. (2012), The Harbour of Proconnesus in Greco-Roman and Early Byzantine Times: The Marble Trade, a Source of Financial and Cultural Development, The European Archaelogist, n.36

·       Marmara Islands (History and Genealogy)  : https://www.facebook.com/groups/851020191761796/?multi_permalinks=2155878534609282&notif_id=1689100020944634&notif_t=group_activity&ref=notif

·       Νταλέγκρ, Ζ. (2006), Έλληνες και Οθωμανοί 1453-1923, εκδ. Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος

·       Πολιτιστικός και Πνευματικός Όμιλος Νέων Παλατίων, Ημερολόγιο 2019, αρ.φύλλου 1-12

·       Πολυχρόνης Μ. (2000),  Ιστορική περιήγηση: Παλάτια, 3000 χρόνια ιστορίας

·       Πολυχρόνης Μ. (2022), παρουσίαση στην εκδήλωση: 100 Χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, Λαογραφική Στέγη Ωρωπού, 24-9-2022

Πηγές εικόνων:

Αρχείο Ωρωπός History 

Βικιπαίδεια

·