Η Λιμνοθάλασσα του Ωρωπού και η σπάνια πανίδα της

 

Στα Βορειοδυτικά της Σκάλας Ωρωπού εκτείνεται ως συνέχεια του Δέλτα Ασωπού, ένας από τους τελευταίους υγροβιότοπους της Αττικής με μεγάλη οικολογική σημασία, η Λιμνοθάλασσα του Ωρωπού.  Έχει μήκος 3 χλμ., έκταση 1000 στρ. και ήταν γνωστή παλιότερα ως «αλυκές», «μαντρί», «παραλία της άμμου».

Στην περιοχή έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 180 διαφορετικά είδη πουλιών, 54 εκ των οποίων είναι προστατευόμενα και περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Περί της Διατηρήσεως των Άγριων Πτηνών». Τέσσερα (4) είδη του ίδιου Παραρτήματος αναπαράγονται στην περιοχή: Charadrius alexandrinus, Himantopus himantopus, Sterna albifrons, Calandrella brachydactyla.

Η περιοχή (~650 στρέμματα) αποτελεί μια σχεδόν επίπεδη παράκτια έκταση και περιλαμβάνει μια ρηχή λιμνοθάλασσα που χωρίζεται από τη θάλασσα με μια στενή και χαμηλή λουρονησίδα. Η λουρονησίδα αυτή τα τελευταία χρόνια είναι ανοιχτή και επιτρέπει την επικοινωνία με τη θάλασσα. Στο ΝΑ τμήμα του υγροτόπου εκτείνονται εποχιακά κατακλυζόμενοι αλμυρόβαλτοι. Τόσο στους αλμυρόβαλτους όσο και στα όρια και τις νησίδες της λιμνοθάλασσας αναπτύσσεται χαμηλή αλοφυτική βλάστηση, ενώ προς το εσωτερικό της στεριάς αναπτύσσονται χορτολιβαδικές εκτάσεις και περιορισμένοι καλαμώνες. Στο ΒΔ τμήμα εντοπίζεται και μια εκτενής κοινωνία χαμηλών βούρλων. Στα εσωτερικά, προς την ξηρά, όρια του υγροτόπου έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες οικισμός με αραιή δόμηση, ο οικισμός του Αγίου Κωνσταντίνου, που αποτελείται κυρίως από χαμηλές παραθεριστικές κατοικίες με κήπο.

Οι κυριότεροι λόγοι που υποβαθμίζουν ένα υγροτοπικό οικοσύστημα είναι μεταξύ άλλων η γεωργία, οι οικισμοί και ο τουρισμός. Η Ελλάδα, αν και σύμφωνα με τη συνθήκη της Ρασμάρ (Ιράν, 1971) υποχρεούται να οριοθετήσει τους κατάλληλους υγρότοπους μέσα στα όρια της εδαφικής επικράτειας που θα συμπεριληφθούν στον κατάλογο «Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας», ενέταξε τότε 11 περιοχές όμως με υπουργική απόφαση οριοθετήθηκαν μόνο τέσσερις: Αμβρακικός, Κερκίνη, Μεσολόγγι, Κοτύχι και με Προεδρικό Διάταγμα η Λίμνη Πρέσπα.

Η Λιμνοθάλασσα του Ωρωπού μαζί με τον γειτονικό υγρότοπο στις εκβολές του Ασωπού, αποτελούν απομεινάρια ενός ενιαίου και ευρύτερου υγροτοπικού συστήματος που κατά ένα μεγάλο μέρος περιορίστηκε. Έτσι, ενώ θα έπρεπε να μιλάμε για την αειφορική διαχείριση της περιοχής, πλέον είμαστε υποχρεωμένοι να μιλάμε για ανόρθωση και αποκατάσταση αφού πρόκειται για διαταραγμένο οικοσύστημα. Η περίπτωση της Λιμνοθάλασσας Ωρωπού έχει να επιδείξει μια εξαιρετική ποικιλία σε δραστηριότητες που περιόρισαν την έκτασή της και υποβάθμισαν τις λειτουργίες της, όπως:

·       Στερεά απορρίμματα και ρύπανση (οικιακά απορρίμματα, υλικά οικοδομών, χωματουργικά υλικά, θαλάσσια ρύπανση από διερχόμενα πλοία).

·       Οικιστική ανάπτυξη (οικιστική δόμηση, διανοίξεις οδών, εκχερσώσεις

βλάστησης, μπαζώματα).

·       Άλλες οικονομικές δραστηριότητες.

·       Αναψυχή - Αθλητισμός (εκπαιδευτικές πτήσεις ιδιωτικών ελικοπτέρων, kitesurf, κ.α.)

·       Ανεξέλεγκτη κίνηση τροχοφόρων στην παραλιακή ζώνη και στη βόρεια

λουρονησίδα.

·       Παράνομη σύλληψη μικρόπουλων για να χρησιμοποιηθούν ως «ζώα

συντροφιάς».

·       Κυνήγι/λαθροθηρία (τα εντατικά μέτρα για την απαγόρευση του κυνηγιού από

το Δασαρχείο Καπανδριτίου περιόρισαν το πρόβλημα).

·       Φυσικοί κίνδυνοι (Καθίζηση εδάφους και διάβρωση στην παράκτια

λουρονησίδα, ακραία καιρικά φαινόμενα κ.α.).

·       Άλλες χρήσεις και απειλές (βόσκηση, χωρίς προγραμματισμό φυτεύσεις,

κατασκηνωτές κ.α.)

Ο υγρότοπος ξεχωρίζει καθώς είναι η σημαντικότερη περιοχή στην Αττική και στον νότιο Ευβοϊκό κόλπο γενικότερα για τη διατήρηση του  είδους πτηνού «Θαλασσοσφυριχτής» (Charadrius alexandrinus). Τον χειμώνα η περιοχή φιλοξενεί σημαντικότατους, σε πανελλαδικό επίπεδο, αριθμούς Μελανοκέφαλων Γλάρων Larus melanocephalus (έως 3.500 πουλιά). Συνιστά επίσης σημαντικό σταθμό την άνοιξη, όταν δέχεται και τις επισκέψεις πολλών σε αριθμό αλλά και σε ποικιλία, διαφορετικών ειδών παρυδάτιων πουλιών. Την περιοχή χρησιμοποιούν κατά τις μεταναστευτικές τους μετακινήσεις αξιόλογοι αριθμοί ορισμένων ειδών του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και ιδιαίτερα: Χαλκόκοτες (Plecadis falcinellus), Μαχητές (Philomachus pugnax) κ.α. H μικρή έκταση του υγροτόπου αναγκάζει τα πουλιά να βρίσκονται σε «ακτίνα παρατήρησης» για τους ανθρώπους. Έτσι, ένας παρατηρητής μέσα σε 1-2 ώρες είναι δυνατό να δει 50-60 διαφορετικά είδη πουλιών σε ένα τυπικό χειμωνιάτικο ή ανοιξιάτικο πρωινό. Άλλα σημαντικά είδη πανίδας, πέρα από την ορνιθοπανίδα, που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή είναι:

Το Λιακόνι (Chalkides occelatus), ένα ασυνήθιστο είδος σαύρας με πολύ περιορισμένη εξάπλωση στην Ευρώπη.

Χειρόνομοι: Μία από τις βασικές «προσφορές» του υγρότοπου στους φτερωτούς επισκέπτες του είναι από τη μεριά των ασπόνδυλων, τα δίπτερα «χειρόνομοι» (Chironomidae), που εμφανίζονται σε μεγάλα σμήνη προσφέροντας τροφή σε πολλά είδη πουλιών, παρυδάτιων και μη, αλλά και τρόμο σε περιοίκους που δεν διακρίνουν τη διαφορά τους από τα κουνούπια (Culicidae). Οι προνύμφες των χειρόνομων ζουν στον ιλυώδη πυθμένα αλμυρών υγροτόπων. Οι ακμαίες, πτερωτές, νύμφες μοιάζουν με κουνούπια. Η ομοιότητά τους με τα κουνούπια έχει προξενήσει την παρεξηγημένη άποψη ότι ο υγρότοπος είναι εστία κουνουπιών. Ωστόσο, οι προνύμφες των τυπικών κουνουπιών δεν εμφανίζονται σε αλμυρά νερά όπως οι προνύμφες των χειρόνομων. Το πιο σημαντικό γεγονός όμως για τους περιοίκους είναι ότι τα αναρίθμητα σμήνη των φτερωτών χειρόνομων δεν τρέφονται καν. Ζουν με αυτή τη μορφή μόνο για να αναπαραχθούν. Όλη τους η ανάπτυξη στηρίζεται στην τροφή που λαμβάνουν ως προνύμφες στον πυθμένα των υγροτόπων.

Όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή της η Ομοσπονδία Συλλόγων Ωρωπού, ενώ έχει εγκριθεί η μελέτη Προστασίας και Ανάδειξης του Υδροβιότοπου της Σκάλας Ωρωπού και η δημιουργία Πρότυπου Οικολογικού Πάρκου από τον Δήμο Ωρωπού ήδη από το 2013, και εκδόθηκε στην συνέχεια τον Ιούνιο 2014 Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) για την κατασκευή και τη λειτουργία του έργου, από τότε όχι μόνο «καρκινοβατεί» η υλοποίησή του, αλλά στο πέρασμα αυτής της δεκαετίας οδηγηθήκαμε στην σταδιακή – ραγδαία – συνεχιζόμενη υποβάθμιση του. 

Το έργο προέβλεπε σημαντική ενίσχυση της φύτευσης, κατασκευή περιηγητικών διαδρομών  -  ποδηλατοδρόμου, σημεία παρατήρησης και ξύλινα παρατηρητήρια πουλιών, κέντρα περιβαλλοντικής ενημέρωσης,  ξύλινες κατασκευές για την υποδοχή επισκεπτών (ανατολικό και δυτικό συγκρότημα),  δημιουργία χώρων στάθμευσης, δημιουργία της παιδικής χαράς της «Αλκυόνης», κ.α.

Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι μεταξύ των λόγων που χάνεται η μοναδική οικολογική αξία, του Υδροβιότοπου της Σκάλας, είναι και οι πράξεις  – αποφάσεις – ολιγωρίες της ίδιας της Διοίκησης, η οποία εντός των ορίων παρέμβασης της μελέτης του έργου, σήμερα, λειτουργεί αμαξοστάσιο και γραφεία κίνησης του Δήμου, ανέχεται αυθαίρετες οχλούσες επιχειρήσεις από τις οποίες μάλιστα εισπράττει ενοίκια για πολλά συναπτά έτη,  επιτρέπει την χρήση του υδροβιότοπου από οχλούσες χρήσεις όπως η εκτεταμένη χρήση αυτοκινήτων στο εσωτερικό του, (βόρειο τμήμα - που φιλοξενεί τα σπάνια και προστατευόμενα είδα πτηνών), επιτρέπει εκτεταμένη χρήση από kite surf,  ακόμη και χρήση για στρατιωτικές  ασκήσεις στο βόρειο τμήμα, αποφασίζει με τον πρόσφατο Γενικό Πολεοδομικό Σχεδιασμό επεκτάσεις σχεδίου πόλεως σε αυθαίρετους οικισμούς που είναι σε άμεση γειτνίαση με το όριο της μελέτης παρέμβασης, ενώ ταυτόχρονα αδιαφορεί για ιδιωτικές καταπατήσεις του δημόσιου χώρου.