Το Μαρκόπουλο Ωρωπού

 

Το Μαρκόπουλο αποτελεί έδρα της ομώνυμης Δημοτικής Κοινότητας και σύμφωνα με την απογραφή του 2021 έχει 2.308 εγγεγραμμένους κατοίκους[1]. Στη Δημοτική Κοινότητα Μαρκοπούλου ανήκουν και οι περιοχές: Νέο Λεβίσι, Μπάφι, Θέαλος, Αγία Βαρβάρα (Μαυροσουβάλα), Φέρρυ, Φίχθι, Πηγάδι, Λάκκα Λεοντάρι. Στο Μαρκόπουλο ανήκει το κεντρικότερο κομμάτι παραλίας της ευρύτερης περιοχής του Ωρωπού, η Παραλία Μαρκοπούλου. Απλώνεται σε μήκος 4 χλμ και συγκεντρώνει χιλιάδες λουόμενους κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Το όνομα του χωριού προέρχεται από το επώνυμο Μαρκόπουλος, ωστόσο εκτός από το Μαρκόπουλο Ωρωπού και το Μαρκόπουλο Μεσογείων, σε οθωμανικό έγγραφο του 15ου αιώνα υπάρχει αναφορά και στο Μαρκόπουλο Ηλείας ως Markopulu. Περίπου το 1675 περνάει από τα χωριά του Ωρωπού ο Γάλλος πρέσβης Giraud και αναφέρει το Μαρκόπουλο σαν «μεγάλο χωριό», ενώ 130 χρόνια αργότερα (1806)  ο περιηγητής William Leake στις εντυπώσεις του από τον Ωρωπό αναφέρει ότι «… το Μαρκόπουλο όπως και οι Απόστολοι ανήκουν στον Ρασίντ μπέη του Εγρίπου…» , καθώς επί Τουρκοκρατίας όλη η περιοχή του Ωρωπού ανήκε στον Πασά της Χαλκίδας[2].  

Με την Απελευθέρωση και με την εφαρμογή της πρώτης διοικητικής διαίρεσης, το Μαρκόπουλο εντάχθηκε στον διευρυμένο Δήμο Περαίας ο οποίος το 1871 μετονομάστηκε σε Δήμος Ωρωπίων. Στον Δήμο Ωρωπίων παρέμεινε μέχρι το 1912 οπότε με την εφαρμογή της τότε διοικητικής διαίρεσης ορίστηκε έδρα της ομώνυμης κοινότητας Μαρκοπούλου Ωρωπού η οποία αρχικά συμπεριέλαβε στα όριά της, εκτός από το Μαρκόπουλο, τους οικισμούς Μαλακάσα, Μήλεσι, Μαυροσουβάλα, Μπάφι και Νέο Λεβίσι.  

Έτσι, η Κοινότητα αναπτύχθηκε πληθυσμιακά καθώς απαριθμούσε 624 κατοίκους τη στιγμή που οι περισσότερες κοινότητες τις περιοχής δεν ξεπερνούσαν τους 350 (με εξαίρεση τον Αυλώνα και τα Κιούρκα). Από την Κοινότητα Μαρκοπούλου αποσπάστηκε το 1934 η Μαλακάσα, που συγκρότησε νέα κοινότητα, και προσωρινά η Μαυροσουβάλα που συγκρότησε την Κοινότητα Μαυροσουβάλας. Η Κοινότητα Μαρκοπούλου διατηρήθηκε μέχρι τα τέλη του 2010, ενώ από την 1η Ιανουαρίου 2011 αποτελεί μέρος του νέου διευρυμένου Δήμου Ωρωπού.

Από το 1830 ήταν γνωστή η ύπαρξη λιγνίτη στην περιοχή ανάμεσα στο Μαρκόπουλο και στο Μήλεσι (Μαυροσουβάλα, Μπάφι) και από το 1870 άρχισε η εξόρυξη. Το κάρβουνο (γαιάνθρακας, λιγνίτης) στην αρχή βρέθηκε επιφανειακά και μετά άρχισαν να δημιουργούν υπόγειες στοές σε μεγάλα βάθη και μήκη για την εποχή (200-250μ. βάθος και 2.000μ. μήκος). Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου εξήγαγαν 3.500 τόνους ετησίως. Το 1962 η παραγωγή ήταν 11.381 μετρικοί τόνοι στη Μαυροσουβάλα και 2.265 μ. τόνοι στο Μήλεσι.

Από το σημείο Κοσκίνα ξεκινούσε γραμμή τρένου που συνεχιζόταν ως τη θάλασσα. Μια ξύλινη Καρβουνόσκαλα έμπαινε στη θάλασσα σε μήκος περίπου 20 μ. και ήταν υπερυψωμένη για να μπορούν να πλευρίζουν τα πλοία. Πριν την Καρβουνόσκαλα υπήρχε ένα δωματιάκι και μπροστά από αυτό ήταν το Ζυγιστήριο.  Στα λιγνιτωρυχεία του Μπάφι και της Μαυροσουβάλας εργάστηκαν πολλοί κάτοικοι για χρόνια, συχνά κάτω από αντίξοες συνθήκες.

Το 1968, σε υψηλή δασώδη τοποθεσία σε απόσταση περίπου 2,5χλμ. από το χωριό, άρχισε να θεμελιώνεται η Iερά Γυναικεία Kοινοβιακή Mονή των Eισοδίων της Θεοτόκου και το 1970 ήρθαν οι τέσσερις πρώτες μοναχές. Σήμερα το Μοναστήρι, αποτελούμενο από 20 μοναχές, αποτελεί μια όμορφη ησυχαστική γωνιά μέσα σε μια μοναδική φυσική όαση.

Η ανέγερση του Πνευματικού Κέντρου και η ανακατασκευή του Δημοτικού Σχολείου Μαρκοπούλου κατά τις προηγούμενες δεκαετίες συνέβαλαν σημαντικά στη βελτίωση της αισθητικής του χωριού με δύο όμορφα νέα κτήρια[3]. Επίσης, από το 2005 στεγάζεται στην Παραλία Μαρκοπούλου το Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑ.Λ) Ωρωπού (Πρώην ΤΕΛ, ΤΕΕ).

Κάθε χρόνο στις 18 Ιανουαρίου πραγματοποιούνται σε κλίμα θρησκευτικής κατάνυξης οι εκδηλώσεις για τον πολιούχο του Μαρκοπούλου Άγιο Αθανάσιο στην ιστορική εκκλησία του χωριού, οι οποίες περιλαμβάνουν και την περιφορά της εικόνας του Αγίου.

Τα τελευταία χρόνια οι προβολές ταινιών στο Καφέ El Pueblo του χωριού, στα πλαίσια της Κινηματογραφικής Λέσχης Σκάλας Ωρωπού, εμπλουτίζουν τον πολιτισμό του τόπου προσφέροντας μια εξαιρετική εναλλακτική επιλογή στους κατοίκους.

Στην Παραλία Μαρκοπούλου ξεχωρίζει ο Φάρος που είναι λιθόκτιστος, στρογγυλός και αυτόματος. Καθοδηγεί τους ναυτικούς για τη ρότα των πλοίων πάνω από έναν αιώνα, αφού λειτούργησε αυτόματα για πρώτη φορά το 1914, ενώ παλαιότερα τον άναβε φύλακας κάθε βράδυ. Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, η παραλία του Φάρου ήταν γεμάτη πεύκα, βούρλα και αθάνατα (αγκαθωτοί θάμνοι). Το 2010 ο Φάρος ανακαινίστηκε από Γάλλους εθελοντές.

Νότια του οικισμού της Μαυροσουβάλας και σε αρκετά δασωμένη περιοχή σε μικρό φαράγγι, υπάρχει καρστικός ημισπηλαιώδης σχηματισμός, εντυπωσιακού μεγέθους, ο Κοκκινόβραχος, που χρησιμοποιείται ως sport αναρριχητικό πεδίο, μεγάλης σημασίας για την κοινότητα των αναρριχητών. Χαρακτηρίζεται από το σχετικά μεγάλο ύψος του, το κοκκινωπό χρώμα, την υφή και καθαρότητα του πετρώματος και την αρνητική του κλίση.

Στον Κοκκινόβραχο έχουν ανοιχτεί πάνω από 20 διαδρομές, υψηλής έως πολύ υψηλής δυσκολίας, που σημαίνει ότι είναι πεδίο κατάλληλο για αναρριχητές ικανούς για εκτέλεση διαδρομών αντίστοιχου επιπέδου. Το ανάπτυγμα των διαδρομών κυμαίνεται από 15-35 μ., περίπου, ενώ η δυσκολία κυμαίνεται από τον 7ο βαθμό και πάνω στην κλίμακα UIAA, ξεπερνώντας και τον 10ο βαθμό, ενώ η πλειονότητα των διαδρομών είναι μέσα στον 8ο και 9ο βαθμό, με ελάχιστες «εύκολες» διαδρομές.

Από τη δεκαετία του 1990 είχαν ξεκινήσει προσπάθειες για ένταξη στο Σχέδιο Πόλεως της Παραλίας Μαρκοπούλου, οι οποίες άρχισαν να ευοδώνονται τον Νοέμβριο του 2021. Συγκεκριμένα, με το ΦΕΚ/823/Δ΄/22-11-2021 εγκρίθηκε η  πολεοδομική μελέτη δεύτερης κατοικίας των πολεοδομικών ενοτήτων 1, 2, 3 και 4 της δημοτικής ενότητας Μαρκοπούλου Ωρωπού Δήμου Ωρωπού (ν. Αττικής), 2.800 στρεμμάτων και η επικύρωση οριογραμμών  ρεμάτων. Ωστόσο, τον Ιούνιο του 2023 υπήρξε έντονος προβληματισμός των κατοίκων από την  ένσταση του Αμαλίειου Οικοτροφείου κατά του αναρτημένου Κτηματολογικού Πίνακα, με την οποία τυπικά αιτείται να του αποδοθεί, ως κύριος, μεγάλο μέρος της περιοχής της Παραλίας Μαρκοπούλου.

Σύμφωνα με ανακοίνωση του Δήμου Ωρωπού, η εν λόγω διεκδίκηση δύναται να προκαλέσει καθυστερήσεις και να δημιουργήσει εμπόδια στην πορεία ολοκλήρωσης της ένταξης της ανωτέρω περιοχής στο ήδη εγκεκριμένο σχέδιο πόλεως. Η κίνηση έλαβε χώρα μετά την παρέλευση σχεδόν εκατονταετίας[4], ενώ οι κάτοικοι έχουν υποβάλει εμπροθέσμως και νομότυπα όλα τα νομιμοποιητικά έγγραφά τους κατά την κτηματογράφηση και κατά τη διαδικασία της ένταξης της περιοχής, αλλά και κατά τη διάρκεια των δηλώσεων ιδιοκτησιών, στο «Εθνικό Κτηματολόγιο».

Επίσης, η δήλωση ιδιοκτησίας από την πλευρά του Αμαλίειου έχει απορριφθεί από την αρμόδια διεύθυνση του Εθνικού Κτηματολογίου. Παρά ταύτα το εν λόγω ΝΠΙΔ ενίσταται και υποβάλλει αίτηση διόρθωσης και εκ νέου αίτηση αναφοράς. Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Ωρωπού στη συνεδρίαση της 14ης Ιουνίου 2023 ενέκρινε Ψήφισμα συμπαράστασης υπέρ των πολιτών - μικροϊδιοκτητών έναντι της συγκεκριμένης ένστασης.

Μερικές προτάσεις μας για το Μαρκόπουλο σήμερα θα ήταν οι παρακάτω:

• Κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων.
• Ασφαλτοστρώσεις αγροτικών δρόμων.
• Ανάπλαση της Παραλίας Μαρκοπούλου.
• Δημιουργία μεταλλευτικού πάρκου στη θέση Κοσκίνα.
• Δημιουργία περιβαλλοντικού πάρκου στη Μαυροσουβάλα.
• Κατασκευή σιδηροδρομικού σταθμού και σύνδεση με τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο.
• Συχνότερη διέλευση του λεωφορείου ΚΤΕΛ.

Πηγές:

Δήμος Ωρωπού, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2012 – 2014

Ηλιάδης, Θ. (2001), Προκόνησος-Παλάτια-Νέα Παλάτια, Κοινότητα Νέων Παλατίων

Θεοδωράτου Χ. (2011), Εκτίμηση της ρύπανσης λόγω εξασθενούς χρωμίου και άλλων βαρέων μετάλλων στην περιοχή του Ωρωπού: Αλληλεπίδραση στο σύστημα έδαφος-φυτό-νερό, Διπλωματική Εργασία, Τμήμα Γεωλογίας, ΕΚΠΑ

Ντοκιμαντέρ για τον Δήμο Ωρωπού: https://www.youtube.com/watch?v=nwJSeJu8FcE

Ομοσπονδία Συλλόγων Ωρωπού (2023), Οι κρίσιμοι αγώνες και η συνεχής κοινωνική δράση της Ομοσπονδίας Συλλόγων Ωρωπού στα 28 χρόνια από την ίδρυσή της, άρθρο σε έντυπο της Ο.Σ.Ω.

Πάτρα N. (1990), Ξαφνικά το καλοκαίρι στον Ωρωπό, εκδ. Δ. ΣΠΑΘΗΣ

Τούντα Φ. (1998), Γαιοκτησία, οικιστική επέκταση και αποδάσωση στην Αττική, Διδακτορική διατριβή, ΕΜΠ.

Βικιπαίδεια: Μαρκόπουλο Ωρωπού

https://kede.gr/wp-content/uploads/2023/04/APOF_APOT_MON_DHM_KOIN.pdf

https://oroposhistory.blogspot.com/2023/11/blog-post_12.html

https://oroposhistory.blogspot.com/2023/08/1950.html

https://oroposhistory.blogspot.com/2023/08/blog-post.html#more

---

[1] Καταγράφεται πτωτική τάση, καθώς τα στοιχεία των προηγούμενων απογραφών ήταν: α) 3.532 κάτοικοι το 2001, β) 2.549 το 2011.

[2] Ο πασάς ήταν ο διοικητής του σαντζακίου (νομός), ενώ ο σούμπασης ή καϊμακάμης ή βοεβόδας ήταν ο διοικητής του καζά (υποδιοίκηση/επαρχία). Ο πασάς της Χαλκίδας αναθέτει σε αγά (στρατιωτικό διοικητή) τον διοικητικό έλεγχο του Ωρωπού (καθώς ο Ωρωπός δεν ήταν καζάς για να έχει βοεβόδα), τον έλεγχο της γεωργικής/κτηνοτροφικής παραγωγής της περιοχής, αλλά και την είσπραξη από τους ντόπιους του φόρου της δεκάτης μέσω του φοροεισπράκτορα (του Σπαή).

[3] Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Εκπαιδεύσεως, κατά το σχολικό έτος 1900-1901 είχαν ιδρυθεί στον Δήμο Ωρωπίων 4 Δημοτικά Σχολεία Αρρένων (Ωρωπού, Καλάμου, Σαλεσίου, Μαρκοπούλου) στο οποία φοιτούσαν 184 μαθητές και το Γραμματοσχολείο Σκάλας με 24 μαθητές. Λίγο αργότερα, κατά το σχολικό έτος 1907 – 1908  υπήρχαν στον ∆ήμο Ωρωπίων 4 Δημοτικά Σχολεία Αρρένων, 2 Δημοτικά Σχολεία Θηλέων και 2 Κοινά Σχολεία. Τα 4 Δημοτικά Σχολεία Αρρένων ήταν μονοτάξια: Ωρωπού, Καλάμου, Σαλεσίου, Μαρκοπούλου, με εγγεγραμμένους 232 μαθητές. Ομοίως, μονοτάξια ήταν και τα 2 Δημοτικά Σχολεία Θηλέων Σαλεσίου και Καλάμου, με εγγεγραμμένες 131 μαθήτριες.

[4] Το 1875 ο τραπεζίτης, πολιτικός και ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός (1830-1899) αγόρασε από τους κληρονόμους του Ι. Παπαρηγόπουλου τα περισσότερα τσιφλίκια, δηλαδή τον Ωρωπό, τη Σκάλα Ωρωπού, το Μαρκόπουλο και το Μήλεσι, για να προχωρήσει στη συνέχεια σε σημαντικές αλλαγές: πώληση μεγάλου μέρους του κτήματος στους χωρικούς της Μπούγας και του Σαλεσίου το 1884, καθώς και δωρεά του υπόλοιπου κτήματος το 1899 στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο.

Ωστόσο, στα τσιφλίκια, εκτός από τις εκτάσεις των καλλιεργητών και των βοσκών, είχαν προστεθεί σιγά - σιγά και οι γειτονικές δασικές εκτάσεις, μετά από αποφάσεις των κυβερνήσεων και των δικαστηρίων. Έτσι, τα τσιφλίκια μετατράπηκαν σε μεγάλα δασοαγροκτήματα πολλών χιλιάδων στρεμμάτων. Όλα τα παραπάνω συντελούνται σε ένα γενικό κλίμα αδιαφορίας για τα δάση και την προστασία τους. Η ασάφεια των ιδιοκτησιακών ορίων διευκόλυνε τις καταπατήσεις και τις καταστροφές της δημόσιας δασικής γης (εκχερσώσεις από τους καλλιεργητές, πυρκαγιές από τους βοσκούς, κλπ.) και τελικά την επέκταση της ιδιωτικής γης από μικρούς και μεγάλους καταπατητές.