Γιορτές, αγώνες και διοίκηση του Αμφιάρειου στα αρχαία χρόνια

 

Το Αμφιάρειο ήταν το μεγαλύτερο στην αρχαία Ελλάδα ιερό του χθόνιου θεού και ήρωα του Άργους, Αμφιαράου. Στο ιερό αυτό συναντώνται η ιατρική και η μαντική τέχνη. Η ίδρυσή του τοποθετείται στα τέλη του 5ου αι. π. Χ., ενώ από τις αρχές του 4ου αιώνα π. Χ. και ως το 338π. Χ. το ιερό οργανώνεται και η φήμη του απλώνεται στην Ελλάδα. Σε όλη την περίοδο της λειτουργίας του ήταν το εθνικό ιερό του Ωρωπού.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Αμφιάραος ήταν γιος του Οϊκλή (ή και του ίδιου του θεού της μαντικής Απόλλωνα) και της Υπερμνήστρας και δισέγγονος του Μελάμποδα, από τον οποίο κληρονόμησε την τέχνη της Μαντικής, της Ιατρικής και της Φαρμακολογίας.

Οι Ωρώπιοι για να τιμήσουν τον Αμφιάραο οργάνωναν γιορτές που περιελάμβαναν θρησκευτικές τελετές και αγώνες, τα Αμφιάρεια. Τα Αμφιάρεια χωρίζονταν σε Μικρά Αμφιάρεια, που τελούνταν κάθε χρόνο, και στα Μεγάλα Αμφιάρεια που διεξάγονταν κάθε πέντε χρόνια. Στα Αμφιάρεια ελάμβαναν μέρος αθλητές, μουσικοί, ποιητές και ηθοποιοί από όλη την Ελλάδα, την Ιταλία και την Μικρά Ασία.

Σύμφωνα με μια επιγραφή του Ιερού, που αναφερόταν στα Μεγάλα Αμφιάρεια το 338 π.Χ. , οι γιορτές περιελάμβαναν την πομπή και τους αγώνες.

Οι αθλητικοί αγώνες διεξάγονταν στο στάδιο του Αμφιαρείου, που βρισκόταν πιθανότατα μπροστά από τη μεγάλη στοά, και έπαιρναν μέρος παιδιά, έφηβοι και άνδρες.

Οι μουσικοί αγώνες και διάφορες άλλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες γίνονταν στο θέατρο του Ιερού.

Οι ιππικοί αγώνες διεξάγονταν στον ιππόδρομο, που βρισκόταν βόρεια του αρχαιολογικού χώρου, στη θέση Αυλοτόπι που σήμερα καλύπτεται από αμπέλια και άλλες καλλιέργειες. Ήταν ιδιαίτερα λαμπροί και περιελάμβαναν ένα δύσκολο αγώνισμα την «απόβαση»: Σε αυτό, ο ηνίοχος οδηγούσε το άρμα και ο αθλητής κρατώντας ασπίδα πηδούσε από το άρμα, έτρεχε στο πλάι του και ξανανέβαινε σε αυτό. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβανόταν αρκετές φορές κατά την διάρκεια του αγωνίσματος. Το αγώνισμα αυτό εικονίζεται σε ένα ωραίο ανάγλυφο που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Το Ιερό λειτουργούσε όχι μόνο ως θρησκευτικό και θεραπευτικό κέντρο, αλλά και ως κέντρο ποικίλων πνευματικών εκδηλώσεων. Σε γενικές γραμμές η δομή του Αμφιαρείου θυμίζει τη μικρογραφία μιας κοινωνίας που έχει αναπτυχθεί γύρω από τον θρησκευτικό τουρισμό της εποχής εκείνης, όπου οι πιστοί έρχονταν εδώ για να ζητήσουν χρησμό και θεραπεία.

Μια σπουδαία επιγραφή που αποτελούσε τον επίσημο «κανονισμό» του Ιερού, ο «ιερός νόμος», μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για την διοίκηση και τη λειτουργία του Αμφιαρείου. Ο σημαντικότερος αξιωματούχος του Αμφιαρείου ήταν ο Ιερέας, που έκανε τις θυσίες και είχε ρόλο δικαστή για τα μικροαδικήματα. Ο Ιερέας έλεγε τις ευχές των θυσιών και έπαιρνε ένα μέρος από το σφάγιο και το δέρμα του ζώου.

Όταν απουσίαζε ο Ιερέας τον αναπλήρωνε ο νεωκόρος, του οποίου τα κύρια καθήκοντα ήταν ο έλεγχος της «απαρχής», ενός ποσού εννέα οβολών που πλήρωναν οι προσκυνητές για να λάβουν θεραπεία ή χρησμό, και η εγγραφή τους στο «πεύτερον» μια πινακίδα ανακοινώσεων με τα ονόματα όσων ήταν να κοιμηθούν στο κοιμητήριο για να πάρουν την συμβουλή του Θεού. Επίσης, ο νεωκόρος ήταν υπεύθυνος για την φύλαξη και την καθαριότητα του Ιερού, και για την από θρησκευτικής άποψης κάθαρσης των προσκυνητών.

Ένας άλλο σημαντικός λειτουργός του Ιερού ήταν ο σπονδοφόρος, αυτός που έκανε τις σπονδές με τη χρυσή φιάλη που βρισκόταν πάνω στην τράπεζα του ναού. Εκτός από τους ανώτερους λειτουργούς υπήρχαν και κατώτεροι υπάλληλοι που φρόντιζαν για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών, την καθαριότητα του χώρου, την συντήρηση των κτιρίων κ.ά.

Για τη διοίκηση της περιουσίας του Ιερού υπεύθυνοι ήταν τρεις Ιεράρχες που φρόντιζαν για τη συλλογή, διαχείριση και φύλαξη των χρημάτων και των ταμάτων (χρυσά και ασημένια σκεύη, αφιερώματα των προσκυνητών). Οι Ιεράρχες έκαναν καταγραφή των περιουσιακών στοιχείων κάθε χρόνο για να τα παραδώσουν στους διαδόχους τους.

 Πηγές:

Archaiologia.gr (2012), Αμφιάρειο, ο αρχαιολογικός χώρος της περιοχής μας,  https://tinyurl.com/y6gpkfjc

Καρούζος. (1926). Το Αμφιάρειο του Ωρωπού. Αθήνα: Σειρά επιστημονικών εκδόσεων «ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ».

Μαυρίδης Θ. (2019). Οι επεμβάσεις συντήρησης και αναστήλωσης των μνημείων ως μέσων ανάδειξης και προβολής ενός αρχαιολογικού χώρου. Το παράδειγμα του αρχαιολογικού χώρου του Αμφιαρείου Ωρωπού., Διπλωματική Εργασία, ΕΑΠ.

Πετράκος. (1968). Ο Ωρωπός και το Ιερόν του Αμφιάραου. Αθήνα: Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, αρ. 63.

Πετράκος. (1974). Το Αμφιάρειο του Ωρωπού. Αθήνα: ΕΣΠΕΡΟΣ.

Πετράκος Β. (1992). Το Αμφιάρειο του Ωρωπού. Αθήνα: ΚΛΕΙΩ.