Τα κτήματα του Ωρωπού κατά τον 19ο αιώνα

 

Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, δημιουργείται ο Δήμος Περαίας με έδρα τον σημερινό Κάλαμο. Το 1843 η έδρα του μεταφέρεται στον Ωρωπό καλύπτοντας την ίδια περίπου έκταση με τον σημερινό Δήμο Ωρωπού αφού περιλαμβάνει τα χωριά Σάλεσι, Κάλαμος, Άγιοι Απόστολοι, Μαλακάσα, Μπούγα, Μαρκόπουλο, Μήλεσι, Συκάμινο, Χαλκούτσι, Ωρωπός, Σκάλα.  Εντάσσεται στην Επαρχία Αττικής του Νομού Αττικής, όπως αυτός δημιουργήθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα 3^ης Απριλίου 1833 (οι άλλες δύο επαρχίες ήταν η Επ. Μεγαρίδος και  η Επ. Αιγίνης).

Στο χωριό του Ωρωπού, τα κτήματα που βρίσκονταν επί Τουρκοκρατίας στην πάνω πλευρά της λεωφόρου Σκάλας Ωρωπού – Συκαμίνου ήταν ιδιοκτησία της Εκκλησίας η οποία τα είχε παραχωρήσει στους χωρικούς να τα καλλιεργούν. Μετά την Απελευθέρωση, ένα μέρος αυτής της περιουσίας διανέμεται στις 32-34 οικογένειες του χωριού Ωρωπός και δύο άλλα μερίδια παραχωρούνται στην οικογένεια του οπλαρχηγού Αθανάσιου Σκουρτανιώτη και στην Μπίλιω Μπότσαρη, απόγονο του Μάρκου Μπότσαρη.

Σύμφωνα με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στην περίοδο 1835 - 1843 πουλήθηκαν ως τούρκικα τσιφλίκια αρκετές εκτάσεις στην  Αττική, είτε πεδινές είτε ορεινές, αγροτικές ή και δασικές. Ήταν διάσπαρτες σε όλη την Αττική,  στις πεδιάδες των Αθηνών και των Μεσογείων, στην περιοχή του Μαραθώνα και του  Ωρωπού, καθώς και στους πρόποδες της Πάρνηθας.

Ο αριθμός των τσιφλικιών στην Αττική κατά το 19ο αιώνα δεν παρέμεινε  σταθερός, διότι πολλά από αυτά, λόγω της ιδιοκτησιακής τους  ιδιομορφίας ή και μετά από την αποτυχία εφαρμογής σύγχρονων καλλιεργητικών  μεθόδων ή ακόμη και επειδή η πολιτική συγκυρία ήταν δυσμενής, άλλαζαν χέρια  νομέων. Ωστόσο, οι ισχυρές  ελληνικές οικογένειες μεταξύ των οποίων γίνονταν οι αγοραπωλησίες και  μεταβιβάσεις των τσιφλικιών δεν ήταν παρά ελάχιστες (οικογένειες Σκουζέ, Παχύ, Συγγρού, Ηλιόπουλου, Καμπά, Καλλιφρονά, κ.α.).

Καθώς όλος ο κάμπος του Ωρωπού ήταν ιδιοκτησία Τούρκων απογόνων πασάδων, πωλήθηκε στον Ιωάννη Παπαρηγόπουλο με τα γνωστά χοτζέτια, δηλαδή τους τίτλους ιδιοκτησίας των Τούρκων. Έτσι, από το 1830 έως το 1837 ο Ι. Παπαρηγόπουλος αγοράζει τα τσιφλίκια του  Ωρωπού, του Μαρκοπούλου , το Χαλκούτσι και το Μήλεσι. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ο Γάλλος Lapierre αγοράζει το τσιφλίκι του Σάλεσι που περιέχει και το  χωριό Μπούγα. Οι νέοι ιδιοκτήτες τα μισθώνουν σε ενοικιαστές ή τα παραχωρούν σε χωρικούς που τα δουλεύουν ως κολλήγοι με την επίβλεψη επιστατών καταβάλλοντας ένα σημαντικό μέρος της σοδειάς.

Το 1871 ο Δήμος Περαίας μετονομάζεται σε Δήμο Ωρωπίων και έδρα του ορίζεται η Σκάλα Ωρωπού. Το 1875 ο τραπεζίτης, πολιτικός και ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός (1830-1899) αγοράζει από τους κληρονόμους του Ι. Παπαρηγόπουλου τα περισσότερα τσιφλίκια, δηλαδή τον Ωρωπό, τη Σκάλα Ωρωπού, το Μαρκόπουλο και το Μήλεσι, για να προχωρήσει στη συνέχεια σε σημαντικές αλλαγές: πώληση μεγάλου μέρους του κτήματος στους χωρικούς της Μπούγας και του Σαλεσίου το 1884, καθώς και δωρεά του όλου κτήματος το 1899 στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο.

Στις εκτάσεις των καλλιεργητών και των βοσκών των τσιφλικιών θα προστεθούν σιγά - σιγά και οι γειτονικές δασικές εκτάσεις, μετά από αποφάσεις των κυβερνήσεων και των δικαστηρίων. Έτσι, τα τσιφλίκια μετατρέπονται σε μεγάλα δασοαγροκτήματα πολλών χιλιάδων στρεμμάτων. Όλα τα παραπάνω συντελούνται σε ένα γενικό κλίμα αδιαφορίας για τα δάση και την προστασία τους. Η ασάφεια των ιδιοκτησιακών ορίων διευκολύνει τις καταπατήσεις και τις καταστροφές της δημόσιας δασικής γης (εκχερσώσεις από τους καλλιεργητές, πυρκαγιές από τους βοσκούς, κλπ.) και τελικά την επέκταση της ιδιωτικής γης από μικρούς και μεγάλους καταπατητές.

Πηγές:

Μπουγιέση Μ. (2009), Ο χορός και το τραγούδι μέσα από τα κοινωνικά δρώμενα, στον Αυλώνα Αττικής, Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Ντοκιμαντέρ για τον Δήμο Ωρωπού: https://www.youtube.com/watch?v=nwJSeJu8FcE

Τούντα Φ. (1998), Γαιοκτησία, οικιστική επέκταση και αποδάσωση στην Αττική, Διδακτορική διατριβή, ΕΜΠ.

Πηγές φωτογραφιών:

https://www.bohemiagreece.gr/