Η ευρύτερη περιοχή του Ωρωπού στην Ελληνική Επανάσταση

 

Ο Ωρωπός αποτελούσε σημαντικό κομμάτι της τουρκικής επικυριαρχίας καθώς μέσω αυτού εξασφαλιζόταν ο ανεφοδιασμός των τουρκικών στρατευμάτων από τη Θεσσαλία και την Εύβοια. Ισχυρές τουρκικές φρουρές φύλασσαν τις αποθήκες της Σκάλας Ωρωπού και το γεγονός αυτό εξηγεί αφενός την αραιή κατοίκηση της περιοχής εκείνη την περίοδο και αφετέρου τις συχνές πολεμικές διενέξεις με τους οπλαρχηγούς.

Τουλάχιστον 5 μάχες έχουν καταγραφεί από την ιστορική έρευνα στην ευρύτερη περιοχή κατά την περίοδο 1821-1829. Ηγετική μορφή αυτής της περιόδου στην περιοχή ήταν ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης ο οποίος είχε ως κύρια ευθύνη του την αντιμετώπιση του Ομέρ Πασά του Ευρίπου. Γεννημένος το 1800 στα Σκούρτα Βοιωτίας, συμμετείχε εξ αρχής με τα αδέλφια του σε όλες τις μάχες της Αττικοβοιωτίας προκαλώντας μεγάλες φθορές στις τούρκικες φρουρές, αλλά και στον οργανωμένο στρατό του Ομέρ Πασά.

Το καλοκαίρι του 1824, ο νέος Ρούμελη-Βαλεσή Πασάς και ο Ομέρ Πασάς της Καρύστου εισέβαλαν στην Αττική αποβιβάζοντας στον Ωρωπό 3.000 άνδρες, επίλεκτες δυνάμεις, με τη συνοδεία ισχυρού ιππικού και πυροβολικού και λεηλατώντας την περιοχή. Ο οπλαρχηγός Γιάννης Γκούρας με 600 άνδρες επέλεξε να τους αντιμετωπίσει στον Μαραθώνα.

Τον Απρίλιο του 1825 αρχίζουν οι τουρκικές λεηλασίες στην περιοχή, όταν  δεκαπέντε εχθρικά πλοία προσορμίζονται αιφνιδιαστικά στο Βαθύ προκαλώντας τρόμο στην Επαρχία Αθηνών την περίοδο μάλιστα που ο Γκούρας απουσιάζει από την Αττική. Το Συμβούλιο της Κοινότητας Αθηνών απευθύνει αίτημα προς τη Διοίκηση για την άμεση ανάγκη επιστροφής του Γκούρα στην Αθήνα.

Στις 26 Μαΐου 1825 οι δημογέροντες της Αθήνας αναφέρουν σε επιστολή τους προς την «Προσωρινή Επιτροπή της Ανατολικής Ελλάδας» ότι «η έξοχος επιτροπή ηξεύρουσα τον κίνδυνον τούτον (δηλαδή τη συγκέντρωση εχθρικών στρατευμάτων στην περιοχή του Ωρωπού), πληροφορηθείσα δε και την επιθυμίαν του λαού ας διατάξη να προφθάση εδώ ο στρατηγός Γκούρας να εμψυχώση τον λαόν, να δώση κάθε ελπίδα σωτηρίας».

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η επίθεση στον Αυλώνα, γνωστή ως «Μάχη του Κακοσάλεσι» που έγινε στην περιοχή της Αγίας Τριάδας τα ξημερώματα του Σαββάτου της 26ης Σεπτεμβρίου 1825, μετά από αιφνιδιαστική προσπάθεια των Τούρκων της Χαλκίδας (150 έφιπποι και 200 πεζοί) να περάσουν το στενό του Αυλώνα. Οι φύλακες αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν κατορθώνοντας να τους αποτρέψουν προσωρινά.  Ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης, ακούγοντας τους πυροβολισμούς, κατέβηκε από τα Σκούρτα με σώμα 50 περίπου ανδρών για να προστατεύσει τους άμαχους, νικώντας μετά από 4ωρη μάχη τους Τούρκους και κυνηγώντας τους σε μεγάλη απόσταση.

Η Μάχη στο Κακοσάλεσι ήταν η τελευταία νικηφόρα μάχη του Σκουρτανιώτη και των παλικαριών του. Ένα μήνα ακριβώς αργότερα, στις 26 Οκτωβρίου 1825, θα πέσουν όλοι μέχρι ενός στην Αγία Σωτήρα Μαυροματίου, μετά από μια σκληρή απέλπιδα μάχη.

Στη συνέχεια ο Ωρωπός γίνεται βάση ανεφοδιασμού των Τούρκων και το 1829, όταν οι Έλληνες επιχείρησαν ανακατάληψη της Στερεάς Ελλάδας, ξεσπούν συγκρούσεις στο πλαίσιο των οποίων εντάσσεται και η γνωστή «Μάχη του Ωρωπού» που διεξήχθη σε τρεις διαδοχικές φάσεις τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1829.

Ο Γεώργιος Σκουρτανιώτης, αδελφός του Αθανάσιου,  ήταν ο ηγέτης αυτής της νικηφόρας μάχης του Ωρωπού που άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Αθήνας και της Αττικοβοιωτίας: Ήταν Άνοιξη του 1829 και η ελληνική επανάσταση είχε μπει στον ένατο χρόνο. Είχε ήδη απελευθερωθεί ο Μωριάς και το μεγαλύτερο μέρος της Ρούμελης. Υπό τον τουρκικό ζυγό παρέμενε όλη η Αττική, μεγάλη περιοχή των Θηβών και όλη η Εύβοια. Ο Ομέρ Πασάς της Χαλκίδας κατέπνιγε στο αίμα κάθε επαναστατική προσπάθεια στη Θήβα και στον Ωρωπό.

Από τον Απρίλιο του 1829, η στρατιά της ανατολικής Ρούμελης, με αρχιστράτηγο τον Δημήτριο Υψηλάντη, βρίσκεται σε απελπιστικό σημείο διάλυσης. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, με κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια, αδυνατεί να καλύψει όχι μόνον τις οικονομικές ανάγκες του στρατεύματος, αλλά και τις απολύτως απαραίτητες προμήθειες σε πυρομαχικά και είδη επισιτισμού. Το 70% των στρατιωτών έχει εγκαταλείψει τα στρατόπεδα της Βοιωτίας.

Ο Δ. Υψηλάντης αντιλήφθηκε πως ο μόνος τρόπος για να αναστρέψει αυτή την απελπιστική κατάσταση, ήταν να καταφέρει ο ελληνικός στρατός να ελέγξει το επερχόμενο θέρισμα του Ιουνίου στους σιτοβολώνες της Θήβας και του κάμπου του Ωρωπού και να καταλάβει αιφνιδιαστικά τις γεμάτες αποθήκες του Ωρωπού, οι οποίες ήταν η κύρια πηγή ανεφοδιασμού των τουρκικών στρατευμάτων όλης της Αττικής, της Αθήνας αλλά και μεγάλου μέρους της Βοιωτίας και της Εύβοιας. Με λάφυρα αυτές τις προμήθειες, ο Υψηλάντης σχεδίαζε να καλύψει τη μισθοδοσία και τη γενική τροφοδοσία της στρατιάς του και να επαναφέρει τους λιποτάκτες στις μονάδες τους, κάνοντας πάλι την στρατιά του αξιόμαχη. Ταυτόχρονα περιόριζε τη δυνατότητα ανεφοδιασμού των τουρκικών δυνάμεων στην Αθήνα.

Η πρώτη προσπάθεια των Ελλήνων να καταλάβουν τον Ωρωπό και της οποίας ηγείται ο Γεώργιος Σκουρτανιώτης, γίνεται στις 22 Ιουνίου 1829, κατόπιν εντολής του Υψηλάντη. Αποτυγχάνει όμως, διότι οι Τούρκοι διαθέτουν πολύ ισχυρή δύναμη στον Ωρωπό. Έτσι, συνέλαβαν και εκτέλεσαν 39 μάχιμους άνδρες του Ωρωπού, στην Παναγίτσα στα Μπούγα (Ασπροχώρι). Επίσης συνέλαβαν την Ωρωπαΐτισσα αρραβωνιαστικιά του Σκουρτανιώτη Κρυσταλλία Κουρούπη, κόρη του προεστού Γ. Κουρούπη.

Ο Μεχμέτ μπέης αποφασίζει να εκτοπίσει βίαια όλους τους Χριστιανούς κατοίκους του Ωρωπού στην Εύβοια, με άγνωστες τις παραπέρα προθέσεις του γι’ αυτούς, ούτως ώστε να είναι σίγουρος πως δεν θα έχει άλλη αντίσταση εκ των έσω. Η πληροφορία αυτή διέρρευσε και έφτασε στο στρατηγείο του Υψηλάντη, ο οποίος ενημέρωσε επειγόντως τον Καποδίστρια ζητώντας από τη νεοσύστατη κυβέρνηση τον άμεσο ναυτικό αποκλεισμό του Ωρωπού ώστε να αποκλεισθεί η μεταφορά των κατοίκων του. Παράλληλα ζήτησε την ενίσχυση της δύναμης του Γεωργίου Σκουρτανιώτη, για να επιχειρήσει επειγόντως δεύτερη επίθεση κατάληψης του Ωρωπού.

Και τα δύο αιτήματα έγιναν αποδεκτά από την κυβέρνηση. Ο Υψηλάντης διέταξε τον Κριεζώτη να ενισχύσει τον Σκουρτανιώτη για τη δεύτερη προσπάθεια κατάληψης του Ωρωπού η οποία αν επιτυγχανόταν, θα άλλαζε ραγδαία και προς όφελος της Ελλάδος τις στρατιωτικές, στρατηγικές και διπλωματικές θέσεις της εν όψει μάλιστα των επερχόμενων συμφωνιών καθορισμού των ορίων του Ελληνικού κράτους.

Στις 6 Ιουλίου 1829 ο Γεώργιος Σκουρτανιώτης με μια καταδρομική επίθεση, αιφνιδίασε την ισχυρή τουρκική φρουρά στα στενά του Συκαμίνου και με δύο εκατονταρχίες επικουρούμενες από 50 μάχιμους άντρες των γύρω χωριών, σπάει την πρώτη αμυντική γραμμή της τουρκικής φρουράς του Ωρωπού. Καταδιώκει τα τουρκικά τμήματα μέχρι τις αποθήκες και ανακόπτεται μόνο από τις βολές των τουρκικών πυροβόλων.

Στη συνέχεια, ανέστειλε την οριστική επίθεση και στρατοπέδευσε σε κοντινό σημείο. Μετά από πολύωρο πολεμικό συμβούλιο αποφάσισε να μην επιτεθούν στους καλά οχυρωμένους Τούρκους εντός της μάντρας των αποθηκών, αλλά να προκαλέσουν την έξοδό τους, αρχίζοντας από νωρίς το πρωί τη μεταφορά προς το στρατόπεδο του Υψηλάντη όλων των ήδη λιχνισμένων καρπών, που είχαν εγκαταλειφθεί από τους Τούρκους, στα αλώνια του Ωρωπού.

Οι Τούρκοι, βλέποντας τη μεταφορά των καρπών, έστειλαν ισχυρή περίπολο 10 ανδρών του ιππικού να ανιχνεύσει τις εξελίξεις κι έτσι οι Έλληνες τους παγίδευσαν: σκότωσαν τρεις , συνέλαβαν τρεις αιχμαλώτους και οι υπόλοιποι επέστρεψαν στους προμαχώνες. Οι Τούρκοι αποφάσισαν γενική επίθεση με όλες τις δυνάμεις τους.

Η μάχη ήταν σκληρή αλλά οι Έλληνες με μπροστάρη τον Γεώργιο Σκουρτανιώτη κατάφεραν να τους αποδεκατίσουν. Έπεσαν νεκροί 190 Τούρκοι και πολλοί πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Ακολούθησε η γενική επίθεση των Ελλήνων προς τις αποθήκες η οποία πιθανολογείται πως έγινε στις 12 Ιουλίου 1929.

Προηγήθηκε εμπρησμός σε τρία διαφορετικά σημεία της καλαμιάς και των θάμνων δυτικά της μάντρας των αποθηκών και από απόσταση τουλάχιστον 200 μέτρων, ανατίναξη της μάντρας κοντά στη δυτική πύλη, εμπρησμός των δύο υπερυψωμένων γωνιακών παρατηρητηρίων και γενική επίθεση πριν συνέλθουν οι Τούρκοι από τον πανικό του καπνού. Το σχέδιο της επιχείρησης στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία καθώς κατελήφθησαν οι αποθήκες και τα ζωοστάσια που τόσο σημαντικά ήταν για την τελική νίκη των Ελλήνων στην Αττικοβοιωτία.

Η μάχη κράτησε έως το απομεσήμερο, οπότε οι Τούρκοι κατέφυγαν στον ισχυρά οχυρωμένο χώρο τον αποθηκών στη Σκάλα Ωρωπού και ενώθηκαν με την εκεί φρουρά των αποθηκών η οποία διέθετε 150 ιππείς, δύο πυροβόλα στη μάντρα και δύο μεγαλύτερα κανόνια μεγαλύτερου βεληνεκούς στην πλαγιά του προφήτη Ηλία.

Η μάχη του Ωρωπού αποκαλύφθηκε μόλις το 2017 όταν εκδόθηκε το βιβλίο του ιστορικού ερευνητή Γιάννη Γκικάκη «1829: Η Παλιγγενεσία», με ιστορικά ντοκουμέντα και επιστολές του Υψηλάντη και του Καποδίστρια που βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Τα αποκαλυπτήρια του σπαθιού του Γεώργιου Σκουρτανιώτη, το οποίο φυλάσσεται από απόγονο του ήρωα της επανάστασης, έγιναν στις 13 Ιουλίου 2022 σε ειδική εκδήλωση στη βυζαντινή εκκλησία της Κοιμήσεως Θεοτόκου Ωρωπού.

 

Πηγές:

Αντωνάκης, Ζ. (2022), Αθήνα 1821-1833:Μία κοινότητα μέσα στην Επανάσταση, Διδακτορική Διατριβή, Τόμος Α’, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Γκικάκης, Γ. (2017), 1829: Η Παλιγγενεσία, Ωρωπός

Ντοκιμαντέρ για τον Δήμο Ωρωπού: https://www.youtube.com/watch?v=nwJSeJu8FcE

Παπαδάκης, Κ. (2020), Ο κόσμος των Ενόπλων στη συγκυρία της Επανάστασης: Γιάννης Γκούρας (1791-1826), Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

http://www.hellenicaworld.com/Greece/History/gr/MachiTouKakosalesi.html

https://skourtaniotisathanasios.blogspot.com/

http://tosalesi.blogspot.com/

https://www.ethnos.gr/greece/article/216361/tospathitoyskoyrtaniothapokalyfthhkekeimhliothsepanastashsmetaapodyoaiones