Το Αγροτικό Ζήτημα και ο ρόλος της οικογένειας Ζυγομαλά στον Αυλώνα

 

Μετά την απελευθέρωση,  στη συνδιάσκεψη του Λονδίνου το 1830 συντάσσεται το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, που ρύθμιζε, κοντά στα μεγάλα θέματα  της ελεύθερης Ελλάδας και τα ιδιοκτησιακά. Το πρωτόκολλο αυτό έδινε - κατ' εξαίρεση για την Αττική - το δικαίωμα στους Τούρκους ιδιοκτήτες γης να διατηρήσουν ή να πουλήσουν την ιδιοκτησία τους. Οι Τούρκοι δέχονται να πουλήσουν. Ενώ όμως στις περιοχές των Μεσογείων και αλλού στην Αττική οι κάτοικοι συγκεντρώνουν τα απαιτούμενα χρήματα και αγοράζουν την γη των κοινοτήτων τους, στον Ωρωπό, που είναι κατεστραμμένος από τους πολυετείς αγώνες αυτό καθίσταται αδύνατον.

Έτσι, το κτήμα του Ωρωπού (ο κάμπος) μεταβιβάζεται στον Ιωάννη Παπαρηγόπουλο, εύπορο αγωνιστή του απελευθερωτικού αγώνα, ενώ άλλα τμήματα της γης μεταβιβάζονται σε οικογένειες αγωνιστών. Ήδη από τη δεκαετία του 1840, ο αγροτικός κόσμος αλλά και διανοούμενοι, δημοσιογράφοι και πολιτικοί, ζητούσαν την αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και τη διανομή των εθνικών γαιών στους διαχειριστές τους (ακτήμονες) αντί της κατοχής τους από το κράτος. Πίστευαν ότι έτσι όχι μόνο θα αυξάνονταν τα δημόσια έσοδα, αλλά κυρίως ότι θα αναπτύσσονταν η αγροτική παραγωγή και η οικονομία συνολικά με την άνοδο του προσωπικού ενδιαφέροντος των καλλιεργητών, με την αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά και με την ένταξη της γης στο εμπορευματικό κύκλωμα.

Στις παραμονές της προσάρτησης της Θεσσαλίας (1881), οι Τούρκοι ιδιοκτήτες της θεσσαλικής γης έσπευσαν να μεταβιβάσουν τις ιδιοκτησίες τους σε μεγάλους Έλληνες χρηματιστές και εμπόρους της διασποράς, οι οποίοι με τον τρόπο αυτό απέκτησαν τεράστιες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης. Η σύγκρουση τσιφλικούχων – κολίγων συγκλόνισε την κοινωνική ζωή της Θεσσαλίας στην περίοδο 1881-1910 και αποτυπώθηκε τόσο στα συχνά δημοσιεύματα του Τύπου όσο και στις οξείες αντιπαραθέσεις που προκλήθηκαν κατά τη συζήτηση του θέματος στη Βουλή.[1]

Aντίστοιχα στη Βόρεια Αττική, επενέβη δραστικά υπέρ των χωρικών ο Αντώνιος Ζυγομαλάς (1854-1930), ο οποίος συνέβαλε τα μέγιστα στην επίλυση του μεγάλου αγροτικού προβλήματος αφού αγωνίστηκε για την παροχή κλήρων προς τους καλλιεργητές του Αυλώνα (Σάλεσι) από το τεράστιο τσιφλίκι που διατηρούσε εκεί ο Ανδρέας Συγγρός. Το γεγονός αυτό κατέστησε τον Α. Ζυγομαλά επάξια μεγάλο ευεργέτη όλων των αγροτών και των κτηνοτρόφων της ευρύτερης περιοχής, προς τιμή του οποίου και φέρεται η μαρμάρινη προτομή του καθώς και της συζύγου του Λουκίας (1866-1947), σε δύο μαρμάρινες στήλες, προ της κοινοτικής βρύσης, στη κεντρική πλατεία του Αυλώνα.

Ο Ζυγομαλάς γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε νομικά. Με το τέλος των σπουδών του εργάστηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών και 26 ετών εκλέχθηκε βουλευτής Αττικής και Βοιωτίας. Με έντονη κοινοβουλευτική δράση και με το σύνθημα «η γη ανήκει σε αυτούς που την ποτίζουν με τον ιδρώτα τους» αγωνίστηκε για να αποκτήσουν οι ακτήμονες χωρικοί της Αττικής κλήρο. Οι Σαλεσαίοι τότε, με τη βοήθεια του Ζυγομαλά αγόρασαν το κτήμα Σάλεσι – Μπούγα από τον Ανδρέα Συγγρό. Επειδή δεν είχαν το ποσό που χρειαζόταν για το κτήμα, ο Ζυγομαλάς πήρε Δάνειο από την Εθνική Τράπεζα με υποθήκη το προικώο ακίνητο της γυναίκας του και έδωσε εκείνος το ποσό αντί των ακτημόνων. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε ισχυρό δεσμό ανάμεσα στους ντόπιους και στην οικογένεια Ζυγομαλά. 

Το 1888 παντρεύτηκε με τη Λουκία Μπαλάνου, ενώ το 1920 μετά από ευσυνείδητη δουλειά στην πολιτική και έξι χρόνια από το θάνατο του μοναχογιού του, αποσύρθηκε. Πέθανε στις 18 Σεπτεμβρίου 1930 στη Γαλλία και ο θάνατός του προκάλεσε πένθος στους χωρικούς της Αττικής και ιδιαίτερα στους Αυλωνίτες. Το 1913 τα μεγάλα αγροκτήματα της Αττικής χαρακτηρίστηκαν όμοια με εκείνα της Θεσσαλίας και τονίστηκε η ανάγκη προσωρινής προστασίας των καλλιεργητών μέχρι τη λύση του Αγροτικού Ζητήματος.

Η οικογένεια Ζυγομαλά αποτελούσε κλάδο Βυζαντινής οικογένειας από το Άργος. Πιθανόν ήρθε σε επαφή με το χωριό για να μείνει προσωρινά τη δεκαετία του 1865-75. Η Λουκία Μπαλάνου-Ζυγομαλά (1866 – 1947) ήταν Ηπειρώτισσα στην καταγωγή. Σε περιπάτους που έκανε στα χωριά του Ωρωπού, το ενδιαφέρον της τράβηξε η παραδοσιακή τέχνη των κεντημάτων και των υφαντών με τα περίτεχνα μοτίβα τους. Άνοιξε πρατήρια με κεντήματα, καθοδηγούσε νεαρές ταλαντούχες κεντήστρες να βελτιώσουν την τέχνη τους και αργότερα εμπλούτισε τα παραδοσιακά σχέδια με νέες εμπνεύσεις. Το 1934 εγκαταστάθηκε μόνιμα στον Αυλώνα. Το 1938 ανέγειρε στο κέντρο του χωριού την εκκλησία των Αγίων Αντωνίου και Ανδρέα, αφιερωμένη στη μνήμη του συζύγου και του γιου της. Η μελέτη κατασκευής της εκκλησίας, που εγκαινιάσθηκε το 1938, έγινε από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Ζουμπουλίδη, ο οποίος πήρε ως πρότυπο τον Ιερό Ναό των Αγίων Θεοδώρων (13ος αιώνας μ.Χ.) του Μυστρά, βυζαντινού ρυθμού.

Σήμερα, το σπίτι της Λουκίας Ζυγομαλά στον Αυλώνα λειτουργεί ως μουσείο, σύμφωνα με την επιθυμία της ίδιας. Όπως μαρτυρούν κάτοικοι του Αυλώνα, «η κυρία Ζυγομαλά ήταν μια αρχόντισσα, από καλή οικογένεια, μια κυρία με όλη τη σημασία της λέξης».

Πηγές:

Γκικάκης Ι. (2007), Η Ιστορία του Ωρωπού, Ωρωπός.

Μπουγιέση Μ. (2009), Ο χορός και το τραγούδι μέσα από τα κοινωνικά δρώμενα στον Αυλώνα Αττικής, Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Ντοκιμαντέρ για τον Δήμο Ωρωπού: https://www.youtube.com/watch?v=nwJSeJu8FcE

Πατρώνης, Β. (2010), Το Αγροτικό Ζήτημα στην Ελλάδα: https://www.kathimerini.gr/politics/383037/to-agrotiko-zitima-stin-ellada/

Πηγές φωτογραφιών:

Μπουγιέση Μ. (2009), Ο χορός και το τραγούδι μέσα από τα κοινωνικά δρώμενα στον Αυλώνα Αττικής, Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

---

[1] Στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα η αντιπαράθεση εντείνεται ακόμη περισσότερο, ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα, το 1907 και το Κίνημα στο Γουδί το 1909, που θα ανατρέψει το σκηνικό και θα απελευθερώσει την αγροτική διαμαρτυρία. Απέναντι στην εξέγερση του θεσσαλικού κάμπου η κυβέρνηση Δραγούμη περιορίζεται σε αόριστες υποσχέσεις. Έτσι, η σύγκρουση του Κιλελέρ τον Μάρτιο του 1910 ήταν πλέον αναπόφευκτη.