Η Τανάγρα, η Γραία, ο Ωρωπός και το Δήλεσι: Προαιώνιοι δεσμοί κοινής ιστορικής πορείας

 

Η Τανάγρα θεωρούνταν στην αρχαιότητα η πιο σημαντική βοιωτική πόλη. Ο Παυσανίας την περιλαμβάνει στις περιηγήσεις του τοποθετώντας τη στις πλαγιές του Κηρύκειου Όρους. Η ευρύτερη περιοχή ονομαζόταν Ταναγραία και υπολογίζεται ότι κατοικήθηκε τον 14ο αιώνα π.Χ. και άκμασε από τους μυκηναϊκούς μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους. Περιελάμβανε επίσης τις  πόλεις Άρμα, Μυκαλησσός, Ελεών, ενώ διατηρούσε και δύο επίνεια στις ακτές του Νότιου Ευβοϊκού κόλπου, την Αυλίδα και το Δήλιο (Δήλεσι).

Ο Όμηρος αναφέρει την πόλη ανάμεσα στις βοιωτικές πόλεις που συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο, με την ονομασία Γραία, ενώ υπήρχαν και οι ονομασίες Ποιμανδρία και Ποιμανδρίς, που οφείλονται στον μυθικό ιδρυτή της Ποίμανδρο, ήρωα του Τρωικού Πολέμου. Αντίθετα, ο  Στράβωνας τοποθετεί τη Γραία στην περιοχή του Ωρωπού κοντά στο Αμφιαράειο. Από την παραπάνω διαφωνία προκύπτει ότι δεν είναι ξεκάθαρο αν  η Ομηρική Γραία αφορούσε μόνο τον Μυκηναϊκό Ωρωπό ή κάλυπτε μια πολύ ευρύτερη περιοχή.

Επίσης, ο Παυσανίας αναφέρει πως το όνομα Τανάγρα οφειλόταν στην κόρη του Ασωπού, την οποία νυμφεύτηκε ο Ποίμανδρος, ενώ η ονομασία Γραία είχε αποδοθεί στην πόλη λόγω της μεγάλης ηλικίας της. Όπως έχουμε αναφέρει και σε παλιότερα άρθρα μας, οι κάτοικοι της Αττικοβοιωτίας λάτρεψαν τον ποταμό Ασωπό από τα αρχαία χρόνια και γι' αυτό τον θεώρησαν Θεό: Θεωρούταν γιος του Ποσειδώνα και της Πηρούς, ή κατά μία άλλη εκδοχή γιος του Δία και της Ευρυνόμης, ή, κατά μία τρίτη εκδοχή, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος. Σύζυγός του ήταν η Μετώπη, κόρη του Λάδωνα,  με την οποία απέκτησε δυο γιους, τον Ισμήνο και τον Πελάγοντα και πολλές κόρες, όπως τη Νεμέα, τη Θήβη, τη Σαλαμίνα, την Κλεώνη, την Τανάγρα, την Εύβοια, τη Σινώπη, την  Πλάταια και την Αίγινα.

Η Ακρόπολη της Τανάγρας ήταν οχυρωμένη με τείχη τα οποία φαίνεται ότι είχαν ενσωματωμένους πύργους σε αρκετά σημεία. Εντός των τειχών υπήρχε το ιερό του Διονύσου, με λατρευτικό άγαλμα από τον γνωστό γλύπτη Πραξιτέλη και ακόμα ένα άγαλμα. Κοντά στο ναό αυτό υπήρχαν οι ναοί του Απόλλωνα, της Αφροδίτης Θέμιδος και του Ερμή. Στην περιοχή έχουν επίσης ανασκαφεί νεκροταφεία από τους αρχαϊκούς ως τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους.

Επίσης, ήταν γνωστή για την ανεπτυγμένη πλαστική τέχνη καθώς εκεί κατασκευάζονταν τα πήλινα αγαλματίδια που είναι γνωστά ως Ταναγραίες Κόρες, τα περίφημα αρχαία ελληνικά έργα πλαστικής τέχνης από τερακότα. Παρουσιάζουν γυναίκες σε όρθια ή καθιστή στάση που προέρχονται από τα κοροπλαστικά εργαστήρια της αρχαίας Τανάγρας. Το μέγεθός τους κυμαίνεται από 15 ως 35 εκατοστά και χρησίμευαν ως ταφικά κτερίσματα ή ως γούρια στον κάτοχό τους. (Μουσειοσκευή για σχολεία  «Οι κόρες της Τανάγρας» εδώ: https://www.mthv.gr/el/ekpaideytikes-draseis/mouseioskeyes/oi-kores-tis-tanagras/ )

Κατά την περίοδο της ακμής της, η Τανάγρα έλεγχε μία μεγάλη περιοχή που απλωνόταν από τη θέση του σημερινού ομώνυμου οικισμού μέχρι την περιοχή του Ωρωπού. Επίνειο της πόλης στον Ευβοϊκό κόλπο ήταν το Δήλιο, που βρισκόταν στην περιοχή του σημερινού οικισμού Δήλεσι. Ως πρώτοι οικιστές του Δηλίου αναφέρονται οι κάτοικοι του ιερού νησιού της Δήλου. Ήταν ιερό «Αφίδρυμα», όπου τιμούσαν τους θεούς του νησιού τους, τον Απόλλωνα, την Αρτεμη και τη Λητώ. Δημιούργησαν θέατρα, στάδια, ιερούς ναούς και άλλα δημόσια κτήρια. Στο Δήλιο συγκρούστηκαν κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, το 424 π.Χ., οι Αθηναίοι με τους Βοιωτούς (Μάχη του Δηλίου).

Κατά το δεύτερο ήμισυ του 3ου π.Χ. αιώνα οι σχέσεις του Ωρωπού με το Κοινό των Βοιωτών γίνονται στενότερες και σε αυτό συμβάλλει και η μορφολογία του εδάφους η οποία επιτρέπει την εύκολη επικοινωνία των νότιων Βοιωτικών πόλεων με τον Ωρωπό. Το ίδιο συνέβαινε και με τις πόλεις της Χαλκίδας και της Ερέτριας. Έτσι, βλέπουμε μεταξύ των ετών 228-208 π.Χ. τον Ωρωπό να μετέχει στις Βοιωτικές γιορτές των Πτώων στην Ακραίφνεια και στα Μουσεία των Θεσπίων.

Από τότε, οι Ωρώπιοι ήταν περισσότερο προσανατολισμένοι προς τη Βοιωτία και την Εύβοια, παρά προς την Αθήνα. Αλλά και αργότερα, στην Τουρκοκρατία, ο πασάς της Χαλκίδας διοικούσε και την Αττική, ενώ στην πρώτη διοικητική διαίρεση του 1833 ο Όθωνας δημιούργησε τον ενιαίο νομό Αττικής-Βοιωτίας, με πέντε επαρχίες εκ των οποίων ο  Ωρωπός ανήκε στην επαρχία Θηβών (αυτό άλλαξε το 1837, ενώ η έκφραση "Αττικοβοιωτία" υπάρχει ακόμα στις μέρες μας). Ακόμα και σήμερα, η γεωμορφολογία του Ωρωπού παρέχει ευκολότερη πρόσβαση προς τη Βοιωτία και την Εύβοια, με τα υψώματα του Μαυροβουνίου να οριοθετούν την περιοχή από την Αθήνα.

Μετά τους περσικούς πολέμους, η τύχη των Βοιωτών (όπως και των Ωρωπίων) συναρτάται με αυτή των δύο μεγάλων αντιπάλων δυνάμεων, Αθήνας και Σπάρτης. Στη Μάχη της Τανάγρας (457π.χ.), οι Σπαρτιάτες μαζί με τους Θηβαίους μάχονται στην κοιλάδα του Ασωπού εναντίον 14 χιλιάδων πολεμιστών Αθηναίων, Αργείων  και Θεσσαλών ιππέων. Μετά από σκληρή και αμφίρροπη μάχη  νικούν οι Σπαρτιάτες και οι Θηβαίοι. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-404 π.χ.), οι Βοιωτοί συμμάχησαν με τη Σπάρτη, ενώ η μάχη στα Λεύκτρα (371π.χ.) σηματοδότησε την έναρξη της Θηβαϊκής Ηγεμονίας: Οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στη Βοιωτία, καθώς αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα ως εκπρόσωπο των Βοιωτών στο Πανελλήνιο συνέδριο των πόλεων-κρατών και, στη μάχη που ακολούθησε, οι Θηβαίοι τους αντιμετώπισαν νικηφόρα.

Πηγές:

Άγιος Θωμάς: http://agiosthomas.50webs.com/history_tanagra.htm

Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών: https://www.mthv.gr/?fbclid=IwY2xjawFtw1FleHRuA2FlbQIxMAABHYT7Vjo_JL_HolBwbrLVkAwRCmrrCnsIuOBkMWY2lnkT86SyYZsUOt2cOQ_aem_bQvlp6saoOv2JHmS6vXt3w

Βικιπαίδεια: Τανάγρα, Δήμος Τανάγρας.

Δήμος Τανάγρας: https://tanagra.gr/