Συνοπτική ιστορία της Σκάλας Ωρωπού από τα Γεωμετρικά Χρόνια έως σήμερα

 

Η Σκάλα Ωρωπού έχει οικοδομηθεί περίπου στην ίδια θέση του αρχαίου παράλιου Ωρωπού που ήκμασε από τον 6ο έως τον 1ο π.Χ. αιώνα.

Ο προγενέστερος Γεωμετρικός και Αρχαϊκός οικισμός (στη θέση της σημερινής ανασκαφής δίπλα από το κτήριο του ΕΝΕΕΓΥΛ Ωρωπού), ήκμασε από τον 8ο αι. π.Χ ώς τον 6ο αι. π.Χ., αν και υπέφερε διαρκώς από πλημμύρες. Έτσι, κάποια στιγμή καλύφθηκε από τις προσχώσεις είτε του Ασωπού ποταμού είτε ενός χειμάρρου που ίσως να ονομαζόταν Ωρωπός. Πρόκειται για έναν οικισμό που στέκεται σε τόσο καλή κατάσταση ώστε όμοιό του δεν έχουμε στην ηπειρωτική Ελλάδα και τούτο διότι η πλημμύρα που οδήγησε στην εγκατάλειψη της θέσης, οδήγησε ταυτόχρονα και στην άψογη διατήρηση των αρχιτεκτονικών καταλοίπων.

Ωστόσο, μία καταστρεπτική πλημμύρα ανάγκασε τους κατοίκους να μετακινηθούν περίπου 600 μέτρα ανατολικότερα στις πλαγιές του λόφου Λομπέρδι, όπου εικάζεται ότι υπήρξε η Ακρόπολη του Ωρωπού κατά την κλασσική έως και ρωμαϊκή εποχή. Έτσι, οι κάτοικοι ίδρυσαν μια νέα πόλη η οποία, όπως γνωρίζουμε από τον Ηρόδοτο, ονομάστηκε πλέον Ωρωπός, περίπου στη σημερινή θέση της Σκάλας Ωρωπού, και στην περιοχή του προγενέστερου οικισμού αναπτύχθηκε το δυτικό νεκροταφείο της νέας πόλης.[1] Όλα τα παραπάνω αποτυπώνονται σε αυτόν τον χάρτη του Αρχαίου Ωρωπού:

Γύρω στο 350 π.Χ. ο (παράλιος) Ωρωπός αποκτά την πλήρη ανεξαρτησία του, αλλά μετά τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. ο Φίλιππος τον παραχωρεί στους Αθηναίους. Μετά την κατάληψή του από τους Ρωμαίους, πέφτει σε παρακμή και στα μέσα του 2^ου μ.Χ. αιώνα φτάνει  στα όρια της οριστικής εγκατάλειψης.[2]

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, στη θέση της παρηκμασμένης αρχαίας πόλης χτίζεται ο παλαιοχριστιανικός και πρωτοβυζαντινός Ωρωπός, όπως μαρτυρούν πυκνά λείψανα, νομίσματα και τάφοι. Αργότερα, ο σημερινός Άνω Ωρωπός, δυτικά της Σκάλας και σε απόσταση από τη θάλασσα, θα αντικαταστήσει την αρχαία πόλη για πολλά χρόνια.

Στην Οθωμανική  Εποχή, η Σκάλα Ωρωπού, όπως και ολόκληρη η Αττική και η Βοιωτία, ανήκε στον Πασά του Εγρίπου (Χαλκίδας), αφού η Χαλκίδα ήταν η πρωτεύουσα του Σαντζάκ Εγριμπόζ (Νομός Ευρίπου). Η Σκάλα αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι της τουρκικής επικυριαρχίας καθώς μέσω αυτής εξασφαλιζόταν ο ανεφοδιασμός των τουρκικών στρατευμάτων από τη Θεσσαλία και την Εύβοια. Έτσι, ισχυρές τουρκικές φρουρές φύλασσαν τις βάσεις ανεφοδιασμού της Σκάλας και το γεγονός αυτό εξηγεί αφενός τη σχεδόν ολοσχερή καταστροφή της (προκειμένου να χτιστούν οι βάσεις αυτές) και αφετέρου την αραιή κατοίκησή της.

Το 1806, ο Βρετανός W. Leake περιηγείται στη Σκάλα η οποία εκείνη την εποχή  ονομαζόταν Άγιοι Απόστολοι εξαιτίας της εκκλησίας που υπήρχε σε αυτή τη θέση και η οποία πολλά χρόνια μετά μετονομάσθηκε σε Άγιο Ανδρέα (προς τιμή του Ανδρέα Συγγρού) : «… εις τις 3:21 φθάνω στους Αγίους Αποστόλους. Λέγονται έτσι από μια ερειπωμένη εκκλησία. Κοντά της είναι μια καλύβα και μερικά περιβόλια με πηγάδια, που βρίσκονται πλάι στη θάλασσα στο κέντρο ενός όρμου που κλείνεται από δύο χαμηλές γλώσσες με άνοιγμα δύο μίλια περίπου…». Μέσα στη θάλασσα είδε τα λείψανα ενός αρχαίου τοίχου που θεώρησε ότι ήταν ένας αρχαίος λιμενοβραχίονας: «…Στο σημείο αυτό, μέσα στη θάλασσα διακρίνονται λείψανα ενός αρχαίου τοίχου και φαίνεται ότι είναι αρχαίος λιμενοβραχίονας…».

Στον λόφο του Προφήτη Ηλία (Λομπέρδι) σύμφωνα με τον ίδιο υπήρχαν οικοδομικά λείψανα, τα οποία θεώρησε ότι ανήκαν σε κάποιο κτίσμα, το οποίο είχε αμυντική σημασία, ήταν δηλαδή ένα μικρό φρούριο φυλακτήριο: «… νότια των Αποστόλων (σήμερα εκκλησία Αγίου Ανδρέα) υψώνεται ένας μοναχικός λόφος που η νοτιότερη άκρη της κορυφής του καταλήγει κωνικά. Στον λόφο βρήκα αρχαία θεμέλια μέσα σε ένα σωρό ακατέργαστες πέτρες. Φαίνεται ότι είναι τα λείψανα ενός μικρού φρουρίου ή φυλακτηρίου…».

Στα τέλη του 1826 και στις αρχές του 1827, ελληνικές δυνάμεις υπό τους Αδριανό και Κριεζώτη, θέλοντας να εμποδίσουν τον ανεφοδιασμό των Οθωμανικών στρατευμάτων, επεχείρησαν να ανακαταλάβουν τις αποθήκες στη Σκάλα. Έστειλαν, λοιπόν, τρία πλοία, την «Ελλάδα», την «Καρτερία» και τον «Νέλσωνα», υπό τους Μιαούλη, Άστιγγα και Παπανικολή. Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν η κατάληψη δύο τουρκικών πλοίων, η καταστροφή των πυροβολείων, της ξύλινης οχυρώσεως και μίας αποθήκης πυρομαχικών των Τούρκων, χωρίς ωστόσο να επιτευχθεί η κατάληψη της Σκάλας Ωρωπού και των αποθηκών.

To 1829, μετά την επίθεση της ομάδας του Γεώργιου Σκουρτανιώτη, οι Τούρκοι κατέφυγαν στον ισχυρά οχυρωμένο χώρο τον αποθηκών στη Σκάλα Ωρωπού και ενώθηκαν με την εκεί φρουρά η οποία διέθετε 150 ιππείς, δύο πυροβόλα στη μάντρα και δύο μεγαλύτερα κανόνια μεγαλύτερου βεληνεκούς στην πλαγιά του λόφου. Ακολούθησε εμπρησμός από τους Έλληνες σε τρία διαφορετικά σημεία, ανατίναξη της μάντρας κοντά στη δυτική πύλη και γενική επίθεση προς τις αποθήκες στις 13 Ιουλίου 1829.

Οι «Άγιοι Απόστολοι» μετονομάζονται σε Σκάλα Ωρωπού το 1855 όταν σιγά-σιγά άρχισε να σχηματίζεται ο πρώτος μικρός οικισμός γύρω από τον ξύλινο πρώτο μώλο (Σκάλα) που εξυπηρετούσε το εμπόριο μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας με τα χωριά του Ωρωπού και την Αθήνα. Ο δε οικισμός άρχισε να συγκροτείται από τον πρώτο αγοραστή του Κτήματος Ωρωπού, Ι. Παπαρρηγόπουλο, με σκοπό να στεγάσει τους πρώτους εργάτες του ανατολικού κάμπου οι οποίοι έρχονταν από το Μαρκόπουλο και τον Κάλαμο. Καθώς η ελληνοφωνία στην Αττική είχε αρχίσει να περιορίζεται με την έναρξη της εγκατάστασης Αρβανιτών από τα τέλη του 14ου αιώνα, τα Αρβανίτικα μιλιούνταν στο μεγαλύτερο μέρος της Αττικοβοιωτίας και αυτή την τάση ακολούθησε και η Σκάλα Ωρωπού.

Τα πρώτα σπίτια χτίζονται κοντά και γύρω από το λιμανάκι και την υπάρχουσα τότε «Σκάλα», στην οποία έδεναν οι ψαρόβαρκες και τα καϊκια που έρχονταν με ψάρια ή εμπορεύματα από τη Χαλκίδα και την Ερέτρια. Τα εμπορεύματα αυτά τα παραλάμβαναν έμποροι-αγωγιάτες και τα μετέφεραν με ζώα (άλογα ή μουλάρια) στην Αθήνα μέσω Αγίου Μερκούρη. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής, κολλήγοι στο τσιφλίκι του Ανδρέα Συγγρού, εκτόνωναν την καταπίεση, τον μόχθο και τη φτώχεια, στις γιορτές και τα έθιμά τους, ενώ καλλιεργούσαν τον εύφορο κάμπο με πολλά εποχιακά φυτά  και αμπέλια. Υπήρχαν τουλάχιστον τρία «πατητήρια», αλλά και το κτήριο της «σούμας» (τσίπουρο) από τον Α. Συγγρό, στο σημείο στης σημερινής Λαϊκής Αγοράς. Με τη συγκομιδή τους οι κάτοικοι έφτιαχναν πολλά είδη γλυκών και παρασκεύαζαν ακόμα και ζάχαρη.

To 1856 με Βασιλικό Διάταγμα ιδρύεται επίσημα στη Σκάλα η ενορία των Αγίων Αποστόλων και μετά το 1872 ο ιδιοκτήτης όλης της περιοχής Ανδρέας Συγγρός οικοδομεί μεγάλο περικαλλή ναό, τον οποίο αφιερώνει στον Άγιο Ανδρέα τον Πρωτόκλητο.

Το 1872, η έδρα του Δήμου μεταφέρεται από τον Άνω Ωρωπό στη Σκάλα. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με το λιμάνι αποτελούν το εφαλτήριο για τη γρήγορη ανάπτυξη της Σκάλας.

Το 1897, ο Ανδρέας Συγγρός κληροδοτεί στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο την έκταση στον Σκάλα Ωρωπού όπου χτίζονται, το 1906, τα πρώτα κτήρια που λειτουργούν ως παράρτημα του Ιδρύματος. Αρχικός στόχος ήταν το συγκρότημα να αποτελέσει νοσοκομείο για τα ορφανά κορίτσια και εκτός του βασικού κτίσματος ανεγέρθηκαν και άλλα κεραμοσκεπή κτήρια, τα οποία χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες ή κατοικίες των εργαζομένων. Αργότερα στεγάστηκαν διαδοχικά οι Αγροτικές Φυλακές, το Ανοιχτό Σωφρονιστικό Κατάστημα, οι Φυλακές της Δικτατορίας, το Γυμνάσιο και το Λύκειο Ωρωπού, το Νηπιαγωγείο Σκάλας Ωρωπού, το Δημοτικό Ωδείο και η Αίθουσα Τέχνης και Πολιτισμού του Δήμου. Σήμερα, στον χώρο στεγάζονται η Λαογραφική Στέγη Ωρωπού, το ΝΠΔΔ Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Βρεφονηπιακών Σταθμών, ο Πολιτιστικός και Λαογραφικός Σύλλογος Κρητών Ωρωπού με την επωνυμία "Η ΚΡΗΤΗ", το Σωματείο Συνταξιούχων ΙΚΑ-ΕΦΚΑ Ωρωπού και ο Σύλλογος Φυλακισμένων Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ).

Το 1912, η Σκάλα Ωρωπού γίνεται έδρα της ομώνυμης Κοινότητας που περιλαμβάνει τους οικισμούς Σκάλα Ωρωπού, Νέα Πολιτεία και Χαλκούτσι, ενώ  το 1922 λειτούργησε για πρώτη φορά το Δημοτικό Σχολείο Σκάλας Ωρωπού και το 1959 μετονομάστηκε σε «Δημοτικό Σχολείο Σκάλας Ωρωπού και Νέων Παλατίων». Το 1923, μετά τον ερχομό των προσφύγων στα γειτονικά Νέα Παλάτια, η περιοχή γνώρισε ταχύτατη οικοδομική ανάπτυξη.

Το 1934, εμφανίζεται το πρώτο λεωφορείο στον Ωρωπό: Είναι μικρό, χαμηλό, καφέ-πράσινο και κάνει ένα δρομολόγιο που ξεκινάει από τη Σκάλα στις 6.00πμ. και μέσω Αγίου Μερκούρη φτάνει στην Αθήνα  γύρω στις 9.30πμ (το τέρμα ήταν πίσω από το Δημαρχείο, στην οδό Ικτίνου, στο καφενείο του «Μαύρου»). Για την επιστροφή ξεκινούσε από την Αθήνα στις 2.00μμ. Ο δρόμος τότε Ωρωπός-Αθήνα, είτε μέσω Αγίου Μερκούρη, είτε μέσω Μπογιατίου, ήταν στενός χωματόδρομος.

Στις 20 Ιουλίου 1938, ένας ισχυρός σεισμός πλήττει την περιοχή του Ωρωπού αφήνοντας πίσω του δεκάδες νεκρούς, εκατοντάδες τραυματίες και χιλιάδες άστεγους. Πολλά σπίτια καταρρέουν, καταπλακώνοντας πολλούς από τους κατοίκους. Η Σκάλα πλήγηκε σοβαρότατα από τον σεισμό ισοπεδώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της, μαζί με τον υπόλοιπο οικισμό ισοπεδώθηκαν η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα και το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο που είχε αρχίσει να λειτουργεί ως φυλακές. Οι λατρευτικές ανάγκες της ενορίας του Αγίου Ανδρέα καλύπτονταν από τότε σε μια ξύλινη εκκλησία.

Τα επόμενα χρόνια οι κάτοικοι έχτισαν το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στον λόφο Λομπέρδι ως ανταπόδωση της προστασίας που πιστεύουν ότι τους πρόσφερε στον σεισμό ανήμερα της εορτής του. Έκτοτε, η εμποροπανήγυρη του Προφήτη Ηλία,  στην καρδιά του καλοκαιριού, είναι συνήθως πενθήμερης διάρκειας και λειτουργεί παράλληλα με μια σειρά πλούσιων πολιτιστικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων.

Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης βρέθηκε για πρώτη φορά στον Ωρωπό τον Απρίλιο του 1941, όταν πραγματοποίησε απόπειρα διαφυγής από το λιμάνι της Σκάλας Ωρωπού για να μεταβεί στην Αφρική και στη συνέχεια στη Μέση Ανατολή. Το πλοίο όμως με το οποίο επρόκειτο να φύγει, δέχθηκε επίθεση από γερμανικά αεροπλάνα.  Τελικά, αναχώρησε από τον Πειραιά στις 22 Απριλίου του 1941 με το πλοίο «Έλση».

Το Μ. Σάββατο 27 Απριλίου 1941, οι κάτοικοι πληροφορήθηκαν ότι μηχανοκίνητες γερμανικές φάλαγγες έρχονται από τη Θήβα με αποτέλεσμα πολλοί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να κατευθυνθούν προς το βουνό. Τα σιτάρια έμειναν αθέριστα και από τον Ιούνιο άρχισε να διαφαίνεται το φάσμα της πείνας που ερχόταν. Ο καθένας προσπαθούσε να μαζέψει όσο το δυνατό περισσότερα τρόφιμα για τον χειμώνα. Όλες οι τιμές πήραν τα ύψη.

Ο χειμώνας του 1941- 42 έχει μείνει αλησμόνητος στην ιστορία. Οι κάτοικοι έτρωγαν παντός είδους χόρτα, συνήθως χωρίς λάδι. Για μια κουταλιά λάδι, έδιναν ό,τι τους ζητούσαν. Το κρέας ήταν σπάνιο και έτσι κατέληξαν να τρώνε και το κρέας των γαϊδάρων, των μουλαριών και των αλόγων.

Παράλληλα, αντιστασιακές ομάδες πραγματοποιούν επιχειρήσεις ενάντια στις δυνάμεις κατοχής και στα τάγματα ασφαλείας, ενώ οι πρώτες εμφύλιες συγκρούσεις άρχισαν τον Ιανουάριο του 1944 με συλλήψεις και εκτελέσεις εκατέρωθεν.

Το 1960, άρχισε να οικοδομείται ξανά ο σημερινός μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Ανδρέα στη θέση του παλιού, με τη συμμετοχή των κατοίκων της Σκάλας και της γύρω περιοχής. Εγκαινιάστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών στις 22 Αυγούστου 1965 και ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Κηφισίας, Αμαρουσίου, Ωρωπού και Μαραθώνος. Η αρχιτεκτονική του είναι τρίκλιτη, καμαροσκέπαστη βασιλική.

Επί Δικτατορίας (1967-1974), γίνεται επιχωμάτωση του λιμανιού έως 40-50 μ. μέσα στη θάλασσα, με αποτέλεσμα να μεγαλώσει η παραλία και να γίνει χώρος για περίπατο. Το έργο αυτό έγινε για τη γρήγορη φορτοεκφόρτωση πολεμικού υλικού από τις αποθήκες της Μαλακάσας, σε περίπτωση πολέμου. Λίγη απόσταση δυτικότερα, εκτείνεται ως συνέχεια του Δέλτα Ασωπού, ένας από τους τελευταίους υγροβιότοπους της Αττικής με μεγάλη οικολογική σημασία, η Λιμνοθάλασσα του Ωρωπού.  Έχει μήκος 3 χλμ., έκταση 1000 στρέμματα και ήταν γνωστή παλιότερα ως «αλυκές», «μαντρί», «παραλία της άμμου».

Στην κεντρική Πλατεία Μητέρας, δεσπόζει η προτομή του υποσμηναγού Νικολάου Παρούση, του ήρωα πιλότου που στις 4 Νοεμβρίου 1998 θυσίασε τη ζωή του για να μην πέσει το πολεμικό του αεροσκάφος Mιράζ 2000 σε κατοικημένη περιοχή. Ενώ είχε την άνεση να χρησιμοποιήσει το σύστημα εκτίναξης καθίσματος, προτίμησε να παραμείνει και να κατευθύνει το αεροσκάφος σε κάποια αγροτική έκταση επειδή διαφορετικά θα έπεφτε ανεξέλεγκτα μέσα στη Σκάλα ή στα Νέα Παλάτια. Έτσι, συνετρίβη στην περιοχή Σαραντάρι.

Το 2001 δημιουργείται ο Πολιτιστικός & Πνευματικός Σύλλογος Σκάλας Ωρωπού, ο οποίος μέχρι και σήμερα συνεχίζει σταθερά και δυναμικά τη δράση του, έχοντας στόχο τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς και τη γνώση του λαϊκού πολιτισμού.

Μετά την κατάργηση της Κοινότητας Σκάλας Ωρωπού το 2002, η περιοχή έγινε έδρα του νέου διευρυμένου δήμου Ωρωπίων. Με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης το 2011,  ο Δήμος Ωρωπίων καταργήθηκε και συγχωνεύτηκε στον νέο διευρυμένο Δήμο Ωρωπού στον οποίο ανήκει πλέον η Σκάλα.

Το Σάββατο 14 Μαρτίου 2020, επικράτησε αναταραχή στο λιμάνι της Σκάλας Ωρωπού αφού κάτοικοι βρέθηκαν εκεί για να διαμαρτυρηθούν για την άφιξη καραβιού, το οποίο μετέφερε από τη Λέρο 700 πρόσφυγες. Συμμετείχε η Δημοτική Αρχή και εργαζόμενοι στον Δήμο, αποφασιμένοι να εμποδίσουν τον κατάπλου του πλοίου και την αποβίβαση των προσφύγων. Το πλοίο αναμενόταν στο λιμάνι του Ωρωπού στις 5.00 τα ξημερώματα της Κυριακής, αλλά τελικά άλλαξε ρότα και δεν έφτασε ποτέ.

Έτσι, από τον Γεωμετρικό Οικισμό του 8^ου αιώνα π.Χ., φτάνουμε στη σημερινή Σκάλα Ωρωπού, την παραλιακή κωμόπολη των 1.765 κατοίκων (απογραφή 2021) που μαζί με τα Νέα Παλάτια ξεπερνούν τις 5.000 με σημαντική αυξητική τάση του πληθυσμού τους. Με σύγχρονες υποδομές και με πολλά αξιοθέατα, η Σκάλα συμβάλλει στην ιστορική συνέχεια του Ωρωπού που ξεκινάει από την αρχαιότητα και καταλήγει στις μέρες μας.

Σήμερα, μια ομάδα αρχαιολόγων επιστημόνων σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού εκπονεί μελέτη που θα υποβληθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο για την κατασκευή στεγάστρου στον Γεωμετρικό Οικισμό (κατά πολλούς η Ομηρική Γραία) και αργότερα ενός επιτόπιου μουσείου το οποίο θα αποτελέσει χώρο εκπόνησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων και πόλο έλξης επισκεπτών, με την ελπίδα στη συνέχεια να ανεγερθεί και ένα Αρχαιολογικό Μουσείο για να στεγάσει τις αρχαιότητες του Ωρωπού, όλων των περιόδων από τα πρώιμα ιστορικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια.

Πηγές:

Αμαλίειο Οικοτροφείο Θηλέων: https://amalieion.gr/to-amalieion/i-istoria-mas/

Βικιπαίδεια: Σκάλα Ωρωπού, Κοινότητα Σκάλας Ωρωπού

Βλάχου Β. (2024), Το έθιμο της φωτιάς στη Σκάλα Ωρωπού: https://oroposhistory.blogspot.com/2024/03/blog-post_82.html

Βλάχου B. (2010), Γεωμετρικός Ωρωπός: Η τροχήλατη κεραμεική και οι φάσεις της εγκατάστασης, διδ. Διατριβή, Αθήνα

Γκικάκης Ι. (2007),  Η Ιστορία του Ωρωπού, Ωρωπός

Γκικάκης Ι. (2017), Η Παλιγγενεσία, Ωρωπός

Ηλιάδης Θ. (2001), Προκόννησος, Παλάτια, Νέα Παλάτια

Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Ανδρέου Σκάλας Ωρωπού: https://agios-andreas.gr/istoria-plirofories/ 

Κατσός Β. (2015), Η απελευθέρωση της Εύβοιας από τους Τούρκους: https://www.square.gr/h-apeleutherosi-ths-evias-apo-tous-othomanous/7595

Μαζαράκης – Αινιάν (2023), συνέντευξη στο Lifo: Γεωμετρικός Ωρωπός: Η Ομηρική Γραία της Ιλιάδας: https://www.youtube.com/watch?v=cZKg9XNZG8Q&t=1562s

Μαζαράκης Α.Αι. (2014), "Κώμη" ή "Πόλις" ; Η περίπτωση του Ωρωπού Αττικής, Ειδικές Μορφωτικές Εκδηλώσεις, 5η Εκδήλωση

Μαζαράκης Α. Αι., Λαιμού Ει., Βλάχου Β. (2020),  Ανασκαφές Ωρωπού: Πρωτογεωμετρική και Υποπρωτογεωμετρική Περίοδος (10ος – 9ος αι. π.Χ.), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Η Κοινωνική Αρχαιολογία των πρώιμων ιστορικών χρόνων: το παράδειγμα του Ωρωπού: https://www.ha.uth.gr/index.php?page=arch-research-pythagoras3   

Παντελίδης Ν. (2016), Το παλαιοαθηναϊκό ιδίωμα: Πηγές, μαρτυρίες, χαρακτηριστικά, στο Γλωσσολογία/Glossologia 24 (2016), 103-146: https://www.researchgate.net/publication/305489928_To_palaioathenaiko_idioma_Peges_martyries_charakteristika_The_Modern_Greek_variety_of_old_Athens

Παριανού Ε. (2003), Οι αρχαιότητες του Ωρωπού, Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος

Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις: Βιβλίο 1: Αττικά: http://users.uoa.gr/~nektar/history/tributes/pausanias/01_attica.htm

Πετράκος Β. (1992), Το Αμφιάρειο του Ωρωπού, εκδ. ΚΛΕΙΩ

Τοτόμης, Θ. (2023), Γιώργος Σεφέρης: Ωρωπός, το λιμάνι που άφησα, άρθρο στην Εφημερίδα των Συντακτών: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/389018_giorgos-seferis-oropos-limani-poy-afisa

Oropos News, Η Μάχη του Ωρωπού: https://oroposnews.com/%CE%B7-%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%89%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CF%8D-%CE%B7-%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CF%80%CF%81%CE%AE-%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CE%AE%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7-%CF%80/

---

[1] Σήμερα καταβάλλονται προσπάθειες για την ανάδειξη του χώρου, ένα εγχείρημα αρκετά δύσκολο διότι αφενός τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα βρίσκονται σε μεγάλο βάθος (από 3μ. έως 5,5μ.) και αφετέρου τα τελευταία χρόνια έχει ανέβει αρκετά ο υδροφόρος ορίζοντας με αποτέλεσμα συχνά να πλημμυρίζουν. Ωστόσο, επειδή πρόκειται για έναν οικισμό μοναδικό για την ηπειρωτική Ελλάδα της εποχής εκείνης, ο καθηγητής Μαζαράκης υποστηρίζει πως θα ήταν κρίμα να γίνει κατάχωση και να μην είναι ορατός σε επισκέπτες. Θα είναι ένα μοναδικό σημείο όπου θα μπορεί κανείς να σχηματίσει εικόνα για το πώς ήταν ένας οικισμός του 8ου αι. π.Χ.

[2] Ο Παυσανίας (110 μ.Χ. – 180 μ.Χ.) δίνει αυτή την εικόνα: «... Η μεν ουν πόλις εστίν επί θαλάσσης μέγα ουδέν ες συγγραφήν παρεχομένη...».