Το δάσος της Μαυροσουβάλας

 

Η Μαυροσουβάλα είναι η συνέχεια του τελευταίου παρθένου δάσους της βορειοανατολικής Πάρνηθας και βρίσκεται μεταξύ των δύο λεωφόρων Μαλακάσας – Μηλεσίου – Σκάλας Ωρωπού και Εθνικής Οδού – Μαρκοπούλου. Το δάσος μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες και κυρίως πριν τη μεγάλη πυρκαγιά τον Ιούλιο του 1998 ήταν απροσπέλαστο από την οργιώδη βλάστηση. Είχε εκπονηθεί μάλιστα σχέδιο του Υπουργείου Γεωργίας για τη δημιουργία πάρκου αναψυχής το οποίο εγκαταλείφθηκε μετά την πυρκαγιά.

Εικοσιπέντε χρόνια μετά την καταστροφή, η φύση έχει ανακάμψει αλλά το δαιδαλώδες δασικό οδικό δίκτυο, παρά την ετήσια συντήρηση, επηρεάζεται από τα ακραία καιρικά φαινόμενα καθιστώντας δύσκολη την πρόσβαση: Ισχυρές βροχές και χιονοπτώσεις προκαλούν συχνά μεγάλα νεροφαγώματα στο δρόμο αλλά και πτώσεις δέντρων.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον βρίσκεται και η λίμνη της Μαυροσουβάλας. Κρατάει καλά κρυμμένα τα μυστικά της, καθώς ούτε κανείς γνωρίζει πώς ακριβώς δημιουργήθηκε (αν είναι φυσική ή τεχνητή), ούτε είναι εύκολο να βρεθεί από τον επισκέπτη, ακόμα και με GPS. Πάντως τα υπόγεια νερά που την τροφοδοτούν προέρχονται από τη λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταμού που εδώ και χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια, χρόνια μεταφέρει το νερό κάτω από τους μεταλπικούς σχηματισμούς της περιοχής. Πολύ κοντά στη λίμνη υπάρχει και ένα έλος που σε περίοδο βροχοπτώσεων σχηματίζει μία δεύτερη μικρότερη λίμνη.

Στην καρδιά του δάσους και αρκετά κοντά  στη λίμνη βρίσκονται επίσης οι εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ η οποία εδώ και δεκαετίες εκμεταλλεύεται τις γεωτρήσεις της περιοχής. Το  νερό της  Μαυροσουβάλας αξιοποιείται στις δύσκολες για την Αθήνα περιόδους που υπάρχει πτώση στη στάθμη του νερού στη λίμνη Μαραθώνα. Λίγο πιο μακριά, ο Δήμος Ωρωπού αντλεί νερό από τρεις γεωτρήσεις ιδιοκτησίας του που υδρεύουν το παραλιακό μέτωπο (Μαρκόπουλο, Κάλαμο, Σκάλα, Νέα Παλάτια, Ωρωπό, Συκάμινο, Χαλκούτσι).

Λίγο πιο μακριά υπάρχει ο Κοκκινόβραχος, ένα αναρριχητικό πεδίο ημισπηλαιώδους σχηματισμού και εντυπωσιακού μεγέθους που αξιοποιήθηκε το 2005 και κάθε χρόνο συγκεντρώνει όλο και περισσότερους λάτρεις της αναρρίχησης. Ο συγκεκριμένος βράχος «ανακαλύφθηκε» σχετικά πρόσφατα και χρησιμοποιείται ως sport αναρριχητικό πεδίο, μεγάλης σημασίας για την κοινότητα των αναρριχητών. Χαρακτηρίζεται από το σχετικά μεγάλο ύψος του, το κοκκινωπό χρώμα, την υφή και καθαρότητα του πετρώματος και την αρνητική του κλίση.

Η ευρύτερη περιοχή βρέθηκε στο επίκεντρο από το 1873 όταν έγινε η πρώτη έρευνα για την ανεύρεση λιγνίτη υπό τον μηχανικό – μεταλλειολόγο Ανδρέα Κορδέλλα. Τα στρώματα λιγνίτη που ανευρέθηκαν ήταν ικανοποιητικά ως προς την ποιότητα αλλά και την ποσότητα και χαρακτηρίστηκαν εκμεταλλεύσιμα. Αποδείχτηκε ότι η περιοχή έβγαζε λιγνίτη, γαιάνθρακα και μαύρο γύψο και από εκεί πήρε την ονομασία της καθώς στα αρβανίτικα σουβάλα σημαίνει γύψος. Η πρώτη διάνοιξη ονομάστηκε Στοά Κορδέλλα από το όνομα του ανθρώπου που ανακάλυψε το κοίτασμα. Η έρευνα έγινε για λογαριασμό της Μεταλλουργίας Λαυρίου και ο λιγνίτης προορίζονταν για τα καμίνια της Μεταλλουργίας. Ο ψιλός λιγνίτης αγοράζονταν από την Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών Πειραιώς.

Το κάρβουνο (γαιάνθρακας, λιγνίτης) στην αρχή βρέθηκε επιφανειακά. Στη συνέχεια, δημιουργήθηκαν υπόγειες στοές σε μεγάλα βάθη και μήκη για εκείνη την εποχή αφού έφταναν τα 250μ. βάθος και 2.000μ. μήκος και στηρίζονταν είτε με ξύλινες πρόχειρες κατασκευές είτε με πέτρα. 

Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου εξήγαγαν 3.500 τόνους ετησίως. Το 1962 η παραγωγή ήταν 11.381 μετρικοί τόνοι στη Μαυροσουβάλα και 2.265 μ. τόνοι στο Μήλεσι. Τον Γενάρη του 1923 αρχίζει να δραστηριοποιείται η εταιρεία «Ανθρακωρυχεία Ωρωπού ΑΕ», με έδρα την Αθήνα, με απόφαση της τότε κυβέρνησης του Στυλιανού Γονατά και του υπουργού οικονομίας Γιώργου Κοφινά.  Από το Μπάφι, το κάρβουνο έφευγε με αυτοκίνητο και πήγαινε στην Αθήνα, ενώ από τη Μαυροσουβάλα υπήρχαν δύο μικρές σιδηρογραμμές (βαγονέτα). Η πρώτη, αφού πρώτα ανέβαινε σε κατάλληλο υψόμετρο στο «42» χιλιόμετρο, συνέχιζε με άλλη γραμμή μέχρι τη Σφενδάλη. Εκεί υπήρχε ράμπα δίπλα στα τρένα, τουμπάριζαν τα βαγόνια με το κάρβουνο και το μετέφεραν με τα τρένα προς τον Πειραιά.

Για τη δεύτερη γραμμή, τοποθετήθηκε στη θέση Κοσκίνα το σημείο διαλογής του λιγνίτη, καθώς και τα περισσότερα κτήρια, συνεργεία, μηχανουργεία της εταιρείας. Μια άλλη γραμμή βαγονιών ξεκινούσε από την Κοσκίνα και, κατεβαίνοντας προς τη θάλασσα, έφτανε στην Καρβουνόσκαλα της Παραλίας Μαρκοπούλου. Στα λιγνιτωρυχεία του Μπάφι και της Μαυροσουβάλας εργάστηκαν πολλοί κάτοικοι για χρόνια, συχνά κάτω από αντίξοες συνθήκες.

Η Μαυροσουβάλα υπήρξε Κοινότητα από το 1930 μέχρι που ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος οπότε το ορυχείο άρχισε να μετράει αντίστροφα λόγω του υψηλού κόστους εξόρυξης. Στην Κοσκίνα υψώνεται ακόμα και σήμερα το Καμίνι (μοιάζει με πέτρινο πύργο) με το οποίο αφαιρούσαν από τον λιγνίτη την υγρασία, ενώ υπάρχουν ακόμα τα υπολείματτα λιγνίτη που είχαν αποτύχει να αποξηράνουν καθώς είχε οξειδωθεί. Κοντά στο Καμίνι υπάρχει και ένας μικρός καταρράκτης τα νερά του οποίου έρχονται από τη λίμνη της Μαυροσουβάλας. Τα βαγονέτα των ορυχείων χρησίμευαν και για μεταφορές επιβατών από τον Ωρωπό στην Αθήνα μέσα από το δάσος της Μαυροσουβάλας.

Λιγοστά απομεινάρια στην καρδιά του δάσους στέκουν ακόμα και σήμερα μάρτυρες μιας άλλης εποχής.

 

Top of Form

Πηγές:

Ασημακόπουλος Κ. (2024), Λίμνη Μαυροσουβάλας: Ο επίγειος παράδεισος με τα μοναδικά νερά και το εγκαταλειμμένο ορυχείο στην καρδιά του τελευταίου παραμυθένιου δάσους της Αττικής: https://www.ethnos.gr/travel/article/317886/limnhmayrosoybalasoepigeiosparadeisosmetamonadikanerakaitoegkataleimmenooryxeiosthnkardiatoyteleytaioyparamythenioydasoysthsattikhs

ΔΕΗ Α.Ε. (2014), Ο απολογισμός του 2013 για τον λιγνίτη, https://www.oryktosploutos.net/2014/07/2013_12/#.VKekcPl_vLd , ανακτ.: 01-02-2025

Κολοβός Χ. (2001), Συγκριτική αξιολόγηση της εκμετάλλευσης υπαίθριου λιγνιτωρυχείου με χρήση υφιστάμενου ή νέου εξοπλισμού, διδακτορική διατριβή, Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών Μηχανικών, ΕΜΠ, Αθήνα

Ντοκιμαντέρ για τον Δήμο Ωρωπού: https://www.youtube.com/watch?v=nwJSeJu8FcE

Ηλιάδης, Θ. (2001), Προκόνησος-Παλάτια-Νέα Παλάτια, Κοινότητα Νέων Παλατίων

Τζεφέρης, Π. (2014), Η εξορυκτική/μεταλλουργική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Στατιστικά δεδομένα για τη διετία 2013-2012,  https://www.oryktosploutos.net/2014/08/2012-2013/#.VJUYoXANA , ανακτ.: 01-02-2025