Το Μουσείο Ζυγομαλά στον Αυλώνα

 

Το Μουσείο Ζυγομαλά ιδρύθηκε το 1937 με πρωτοβουλία της Λουκίας Ζυγομαλά (1866-1947) και λειτούργησε εξαρχής στον εκθεσιακό χώρο που προστέθηκε γι' αυτόν τον σκοπό στην εξοχική κατοικία της οικογένειας. Η επανέκθεση έγινε το 1990-1990 και τα εγκαίνια τον Ιούλιο του 1991. Το Μουσείο διοικείται από Επιτροπή και λειτουργεί υπό την εποπτεία της Διεύθυνσης Λαϊκού Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού.

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του μουσείου είναι η συλλογή κεντημάτων λαϊκής τέχνης, που διατηρεί ζωντανή τη μνήμη ενός εθνικού κινήματος που σφράγισε την πνευματική ζωή του τόπου κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Η Λουκία Ζυγομαλά, στρατεύεται για την αναγέννηση και διάδοση της κεντητικής παράδοσης των χωρικών της Αττικής και Βοιωτίας, με εφαρμογές σε σύγχρονες διακοσμητικές επινοήσεις, βασισμένες σε γυναικεία αυθεντικά πρότυπα, με κάποιες παραλλαγές στο σχέδιο ή στο χρώμα.

Πρόκειται για μια παραγωγή σχετικά πρόσφατη, ένα είδος «αναβίωσης» μορφών της λαϊκής τέχνης, προϊόν μιας προσπάθειας διάσωσης ή συνέχισης παραδοσιακών τρόπων, την εποχή που η λαϊκή τέχνη είχε αρχίσει να σβήνει. Αυτή η δραστηριότητα οδήγησε βαθμιαία στη δημιουργία σχολών κεντητικής σε χωριά της Αττικής. Οι σχολές αυτές, ένα είδος κοινοπραξίας, απασχολούσαν περίπου 1500 εργάτριες που δούλευαν συνήθως στον χώρο του σπιτιού τους και τα προϊόντα τους διακινούνταν μέσω ενός πρατηρίου στην Αθήνα, ενώ τα έσοδα μοιράζονταν σ’αυτές. Το 1925 η συλλογή διακρίθηκε στη 13η Διεθνή Έκθεση του Παρισιού με δύο χρυσά βραβεία, (Grand Prix). Το 1936 οι σχολές και το πρατήριο έκλεισαν και ό,τι απέμεινε από το χειροτεχνικό υλικό, η Λουκία το συγκέντρωσε και το εξέθεσε το 1937 στο μικρό μουσείο.

Το μουσείο, εκτός των 365 κεντημάτων, συμπεριλαμβάνει επίσης 150 προσωπικά αντικείμενα της Λουκίας Ζυγομαλά, αρχειακό υλικό με αντίγραφα επιστολών πολιτικής αλληλογραφίας, δημόσια έγγραφα και πολυάριθμες επιστολές, οικογενειακό φωτογραφικό υλικό καθώς και την οικογενειακή βιβλιοθήκη με 473 έντυπα.

Μετά την επανέκθεσή του, δημιουργήθηκαν από ειδική ομάδα εργασίας πέντε εκθετικές επιφάνειες μέσα σε τρεις αυτόνομες προθήκες, όπου η ταυτόχρονη συνύπαρξη αυθεντικού εξαρτήματος της παραδοσιακής φορεσιάς, πλαισιωμένων σχεδίων και δειγμάτων και νεωτέρων κεντημάτων που φέρουν πλέον το μοτίβο ειδικά τροποποιημένο, μιλά σαφέστατα για τα στάδια αναπαραγωγής. Σε κάθε επιφάνεια παρουσιάζεται ένα μόνο μοτίβο και οι παραλλαγές του. Σε δύο ακόμα προθήκες εκτίθενται πολλά κεντήματα των σχολών.

Σε χαμηλό βάθρο, στo βάθος του εκθεσιακού χώρου, η παρουσίαση υλικών τεκμηρίων συναφών με τη λειτουργία των σχολών, όπως του λογότυπου της εταιρείας, της σφραγίδας τετραδίων παραγγελιών, βιβλίων εσόδων-εξόδων, διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (ένα είδος copyright) για τα σχέδια της εποχής, εργαλείων της κεντητικής τέχνης (στάμπα, τελάρο) παραπέμπει τον επισκέπτη στο χώρο και το χρόνο της δραστηριότητας της κοινοπραξίας.

Σε δεύτερο βάθρο, στην κάθετη προέκταση του εκθεσιακού χώρου, εκτίθενται τα τρισδιάστατα αντικείμενα, όπως έπιπλα με κεντητές στόφες, αμπαζούρ κ.ά. Σε μια συμβολική αναπαράσταση του περιπτέρου της ελληνικής αντιπροσωπείας στην Έκθεση Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού, το 1925, προβάλλονται τα είδη που διακρίθηκαν και απέσπασαν βραβεία.

Στον χώρο της καθεαυτής κατοικίας στήθηκαν επιλεγμένα κομμάτια της οικοσκευής, μικροαντικείμενα, οικογενειακές φωτογραφίες και πορτραίτα, σε μία προσπάθεια παρουσίασης της κατοικίας μέσα στην οποία έζησε περισσότερα από 20 χρόνια η "καλή κυρά της Αυλώνας".

Τα έργα αυτά παρουσιάζουν ένα ιδιαίτερο λαογραφικό και εθνικό ενδιαφέρον, ως έργα χειροτεχνίας που συνδέονται στενά με τη ζωή του ελληνικού λαού, φανερώνουν τον τρόπο οργάνωσης μιας μερίδας της νεοελληνικής κοινωνίας και οικονομίας και εκφράζουν μια προσπάθεια διατήρησης των εθνικών χαρακτηριστικών.

Πηγές:

Στεργίου Σ. (2008), Τα κεντήματα του μουσείου Ζυγομαλά: μια εικαστική παρέμβαση, διδακτορική διατριβή, ΑΠΘ: https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/27135

Υπουργείο Πολιτισμού, ΟΔΥΣΣΕΥΣ: http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3330

Museum Finder: https://museumfinder.gr/listing/mouseio-zygomala/