Τα κυριότερα βιβλία για την Ιστορία του Ωρωπού και η σημασία της συνέχισης του έργου των συγγραφέων τους

 

Οι ιστορικές πηγές στις οποίες μπορεί να στηριχθεί όποιος επιθυμεί να μελετήσει την περιοχή του Ωρωπού είναι αρκετές και περιλαμβάνουν τόσο βιβλιογραφικές προσπάθειες μεμονωμένων συγγραφέων, όσο και πανεπιστημιακές εργασίες  οι οποίες περιλαμβάνουν σημαντικά ιστορικά στοιχεία για την περιοχή, έχοντας υλοποιηθεί υπό την επίβλεψη καθηγητών εγνωσμένου κύρους.

Έτσι, αρχικά, θα ξεχωρίζαμε τα έργα του αρχαιολόγου Βασίλειου Πετράκου και του καθηγητή Αλέξανδρου Μαζαράκη-Αινιάν οι οποίοι, ως επόπτες αρχαιολογικών ανασκαφών παλαιότερα και σήμερα, έχουν εμπλουτίσει σημαντικά τις γνώσεις μας γύρω από την ιστορία του Ωρωπού από την αρχαιολογική επιστημονική τους σκοπιά.

Ο Βασίλειος Πετράκος, με τις εργασίες του O Ωρωπός και το ιερόν του Aμφιαράου (Aθήνα, 1968) και Oι Eπιγραφές του Ωρωπού (Aθήναι 1997) έχει αναδείξει όχι μόνο τη σημασία του Ιερού του Αμφιάραου, αλλά με τη διεισδυτική του ματιά μας προσφέρει μία αρκετά πειστική εξήγηση για τη σημερινή κατάσταση της ευρύτερης περιοχής, μέσω της ιστορικής της εξέλιξης από τους αρχαιότατους μέχρι τους μοντέρνους χρόνους.

Ο καθηγητής Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν από το 1996 διευθύνει την αρχαιολογική ανασκαφή στο οικόπεδο ΟΣΚ της Σκάλας Ωρωπού παρουσιάζοντας παράλληλα σημαντικές μελέτες όπως οι Αρχαιολογικές αναζητήσεις: Ανασκαφές στην Ομηρική Γραία (Βόλος, 2007), "Κώμη" ή "Πόλις" ; Η περίπτωση του Ωρωπού Αττικής (2014), αλλά και επιβλέποντας πληθώρα διατριβών και διπλωματικών εργασιών σχετικών με την περιοχή.

Ως προς τη συνολική τοπική ιστορία, τα δύο βιβλία του Ιωάννη Γκικάκη «Η Ιστορία του Ωρωπού» και «Η Παλιγγενεσία»  αποτελούν το αποτέλεσμα της ογκώδους προσπάθειας του συγγραφέα να καταγράψει την Ιστορία του Ωρωπού, με έμφαση στην τοπική κοινότητα (χωριό Ωρωπός). Με προσωπική έρευνα που περιλαμβάνει συνεντεύξεις, ανάλυση αρχειακού υλικού και διασταύρωση τεκμηρίων από διαφορετικές πηγές, ο συγγραφέας μας προσφέρει ίσως την πληρέστερη σύγχρονη εικόνα για την περιοχή που έχουμε έως σήμερα.

Επίσης, το βιβλίο του Θεόδωρου Ηλιάδη ΠΡΟΚΟΝΝΗΣΟΣ-ΠΑΛΑΤΙΑ-ΝΕΑ ΠΑΛΑΤΙΑ αποτελεί ένα κορυφαίο σύγγραμμα για την Ιστορία των Νέων Παλατίων. Ο Ηλιάδης έχει συγκεντρώσει όλα τα γνωστά στοιχεία μέχρι το 2001 και έχει παραδόσει ένα  πλήρες έργο για τα Νέα Παλάτια του Ωρωπού.

Επιπλέον, τα τρία έργα του Μιχάλη Πολυχρόνη: Αριστέας ο εκ των Παλατίων, Ιστορική Περιήγηση: Παλάτια – 3.000 Χρόνια Ιστορίας και Ιστορικόν Λεύκωμα Παλατίων Νήσου Μαρμαρά Μικράς Ασίας, παρέχουν ένα μεγάλο εύρος πληροφοριών και φωτογραφιών όχι μόνο για τα Νέα Παλάτια αλλά για τη μικρασιατική ιστορία γενικότερα, από τους αρχαίους χρόνους έως σήμερα, με σπάνια στοιχεία ακόμα και για τη  μικρασιατική μυθολογία.

Νεότερα στοιχεία για τα Νέα Παλάτα βρίσκουμε στο βιβλίο του ερευνητή Θεόδωρου Κοντάρα «Τραγούδια από τα Παλάτια του Μαρμαρά Μικράς Ασίας», ο οποίος υλοποίησε συστηματική επιτόπια έρευνα μεταξύ των ετών 1992-1998 συνομιλώντας με κομβικούς πληροφορητές – κυρίως γυναίκες – των Νέων Παλατών και καταγράφοντας τα τραγούδια τους έτσι όπως τα τραγούδησαν, τα υπαγόρευσαν ή τα απήγγειλαν, με κάθε ιδιωματικό στοιχείο, καθώς και όλες τις σχετικές με αυτά πληροφορίες.

Ακόμη, το βιβλίο του Θανάση Τοτόμη «Σχεδία Ωρωπού» προσφέρει χρήσιμη γνώση αλλά και στοιχεία για την ιστορία της περιοχής. Μέσα από αυτό «φωτογραφίζονται» εκτεταμένες ιστορικές περίοδοι του Ωρωπού, αλλά και το «αποτύπωμά» τους στο χρόνο. Στο βιβλίο γίνονται αναλυτικές αναφορές στο αρχαίο θέατρο του Αμφιαρείου, στην ανασκαφή των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων, στη Σκάλα Ωρωπού, στην αγροτική ανάπτυξη του Αυλώνα, στον σεισμό της 20ης Ιουλίου 1938, στη φιλοξενία του ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου το 1945 στον Αυλώνα, αλλά και του νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη την ίδια χρονιά, στη Σκάλα Ωρωπού, στην φυλάκιση του συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, στις Φυλακές – Στρατόπεδο Σκάλας Ωρωπού, από τον Οκτώβρη του 1969 έως τον Απρίλη του 1970, στην παρουσία του Μανώλη Χιώτη στον μώλο της Σκάλας Ωρωπού, το Μάρτη του 1970, και στους πολιτικούς κρατούμενους «επώνυμους» και «ανώνυμους», με πρωτότυπα αδημοσίευτα ντοκουμέντα, της περιόδου της δικτατορίας των συνταγματαρχών.

Το βιβλίο του Δημήτρη Λιάκουρη: Αυλώνας Αττικής (Σάλεσι ή Κακοσάλεσι). Ανατρέχοντας στις ρίζες. Ιστορία – Λαογραφία – Αναμνήσεις – Φυσικό Περιβάλλον (1997) αποτελεί ένα σημείο αναφοράς για την Ιστορία του Αυλώνα, πηγή έμπνευσης άλλων μελετητών, αλλά και πηγή εύρεσης σπάνιων ιστορικών στοιχείων.

Τέλος, αναφορικά με τα βυζαντινά μνημεία της περιοχής, κομβικής σημασίας είναι τα στοιχεία που αναφέρονται σε έργα παλαιότερων μελετητών, όπως το Μεσαιωνικά Μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου του Αν. Ορλάνδου (1927) και η Συμπληρωματική έρευνα επί των χριστιανικών μνημείων του Ωρωπού του Ι. Κουμανούδη (1969).

Το ιστορικό έργο των ερευνητών μας δείχνει την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να συνεχιστεί - ή τα κενά στα οποία πρέπει να συμπληρωθεί - η έρευνα για την ευρύτερη περιοχή του Ωρωπού. Πιστεύουμε ότι η μελέτη των παραπάνω πηγών συμβάλλει όχι μόνο στην ποιότητα των σχετικών συζητήσεων, αφού αυτές θα γίνονται πλέον με πιο εμπλουτισμένα επιχειρήματα, αλλά και στην ιστορική μας αυτογνωσία εν γένει.