Ο βυζαντινός ναός των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων στο Συκάμινο

 

Από τα μέσα του 9ου αιώνα η Αττική ακολουθεί την ανοδική πορεία της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας, μια πορεία αναδόμησης και άνθησης που είναι γνωστή ως Μακεδονική Αναγέννηση. Κατά την περίοδο αυτή, ο Ωρωπός γνωρίζει ιδιαίτερη ακμή ως αγροτική δύναμη λόγω των εύφορων εδαφών του. Αρχίζουν να χτίζονται νέες εκκλησίες σε νέους αρχιτεκτονικούς τύπους και η οικοδομική αυτή δραστηριότητα θα φτάσει στο αποκορύφωμά της για την περιοχή του Ωρωπού κατά τον  12ο, τον 13ο και 14ο  αιώνα όπου φαίνεται πως ο τόπος γνώρισε μακρές περιόδους οικονομικής ευημερίας.

Η ευημερία αυτή του Ωρωπού πιστοποιείται αφενός από το πλήθος των βυζαντινών ναών, το μεγάλο μέγεθος μερικών εξ αυτών, τη συνθετότητα των αρχιτεκτονικών τους τύπων και από το γεγονός ότι σχεδόν πάντα οι ναοί φέρουν δύο στρώματα τοιχογραφιών. Τα βυζαντινά μνημεία του Δήμου Ωρωπού  συνδέονται στενά με την παρουσία του φράγκικου στοιχείου στην Ελλάδα, για την επιρροή του οποίου στη βυζαντινή παράδοση οι μελετητές ανακαλύπτουν νέα στοιχεία ακόμα και σήμερα.

Η επικράτηση του Χριστιανισμού κατά τους Ρωμαϊκούς Χρόνους, είχε ως αποτέλεσμα τη βαθμιαία εξαφάνιση της αρχαίας θρησκείας και στη θέση των αρχαίων ναών χτίζονται πολλά βυζαντινά μνημεία όπως μαρτυρούν τα απομεινάρια τους και τα υπόλοιπα ευρήματα (νομίσματα και τάφοι).

Ένα από αυτά είναι και ο ναός των Αγίων Τεσσαράκοντα στο Συκάμινο ο οποίος ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο και χρονολογείται στον 13ο αιώνα. Ο τρούλος είναι οκτάγωνος και σε κάθε γωνία του βρίσκεται μικρός κίονας από μάρμαρο που αποτελεί απομίμηση αθηναϊκού τρούλου. Πιθανόν είχε καταπέσει στο παρελθόν και στη συνέχεια ανακατασκευάστηκε. Ο ναός βρίσκεται μέσα στο χωριό και δεν διασώζει τοιχογραφίες. Γενικά τα δυο χωριά, του Συκαμίνου και του Ωρωπού, διασώζουν αρκετά μνημεία από τη βυζαντινή εποχή.

Στην εποχή της Φραγκοκρατίας, το Συκάμινο αποτέλεσε οχυρό και ορμητήριο του Τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών της Ρόδου. Στη συνέχεια συνεργάστηκαν με τους Καταλανούς που κατέλαβαν την περιοχή από το 1311 και μετά. Παρέμειναν μέχρι το 1394, οπότε και το χωριό πέρασε στην κατοχή του Αντώνιου Αντζαγιόλι που ήταν Δούκας των Αθηνών. Η οικογένεια των Αντζαγιόλι διατήρησε την περιοχή μέχρι το 1460, οπότε και κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η περιοχή του Συκάμινου αποτέλεσε τσιφλίκι, το οποίο αγοράστηκε από τον Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας. Στη συνέχεια το κτήμα περιήλθε στην ιδιοκτησία του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Συκάμινου και του προσφυγικού συνεταιρισμού από τα Βρύουλα της Μικράς Ασίας.

 

Ποιοι ήταν οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες

Οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες είναι Άγιοι της Ορθοδόξου Εκκλησίας, οι οποίοι μαρτύρησαν στη Σεβάστεια της Μικράς Ασίας, και η μνήμη τους τιμάται στις 9 Μαρτίου.

Οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες ήταν επίλεκτοι στρατιώτες τάγματος του στρατού του Λικίνιου (υπενθυμίζουμε ότι κατά το σύστημα διακυβέρνησης της Ρωμαϊκής Τετραρχίας, ένας από τους τέσσερις συναυτοκράτορες ήταν ο Διοκλητιανός τον οποίο διαδέχθηκε ο Λικίνιος. Τετραρχίες υπήρχαν κι αλλού στον αρχαίο κόσμο: για παράδειγμα, το βασίλειο της Γαλιλαίας υπό τον Ηρώδη Αντύπα ήταν μια Τετραρχία).

Όταν ο Λικίνιος εξαπέλυσε διωγμό κατά των χριστιανών, απαιτήθηκε από τους Τεσσαράκοντα να θυσιάσουν στα είδωλα, όμως αυτοί αρνήθηκαν. Άμεση συνέπεια της άρνησής τους ήταν να συλληφθούν από τον Ἐπαρχο της Σεβάστειας, Αγρικόλα, ο οποίος, αρχικά, προσπάθησε να τους καλοπιάσει με επαίνους, τάζοντάς τους αμοιβές και αξιώματα, σε περίπτωση που θυσίαζαν στα είδωλα και απαρνιόντουσαν την Πίστη τους. Τότε ο Κάνδιδος, ένας από τους στρατιώτες, του απάντησε: «Ευχαριστούμε για τους επαίνους της ανδρείας μας, αλλά ο Χριστός, στον Οποίον πιστεύουμε, διδάσκει ότι στον κάθε άρχοντα πρέπει να προσφέρουμε ό,τι του ανήκει. Και γι' αυτό στον βασιλέα προσφέρουμε τη στρατιωτική υπακοή. Πάλι, όμως, ενώ ακολουθούμε το Ευαγγέλιο, δε ζημιώνουμε το κράτος, παρά μάλλον το ωφελούμε με την υπηρεσία μας. Γιατί, λοιπόν, μας ανακρίνεις για μια πίστη που διαμορφώνει τέτοιους χαρακτήρες και οδηγεί σε τέτοια έργα;».

Ο Αγρικόλας κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να τους μεταπείσει. Έτσι, διέταξε να τους βασανίσουν. Τους γύμνωσαν και τους έριξαν μέσα στην παγωμένη λίμνη της Σεβάστειας, προκειμένου να πεθάνουν από το κρύο. Επίσης, διέταξε έναν φρουρό να φυλάει τον τόπο του μαρτυρίου μήπως και διαφύγουν οι Τεσσαράκοντα. Η ώρα περνούσε, αλλά οι μάρτυρες υπέμεναν καρτερικά το φρικτό μαρτύριο. Κι όταν τα σώματά τους άρχισαν να μελανιάζουν από την παγωνιά, ο ένας ενθάρρυνε τον άλλον λέγοντας: «Δριμύς ο χειμών, αλλά γλυκύς ο Παράδεισος. Ας υπομείνουμε αυτήν τη νύχτα, και θα κερδίσουμε ολόκληρη την αιωνιότητα.».

Κάποια στιγμή, ένας από τους στρατιώτες δεν άντεξε και βγήκε από τη λίμνη. Όμως, ο ειδωλολάτρης φρουρός, ονόματι Αγλάιος, εντυπωσιασμένος από την καρτερία των υπολοίπων μαρτύρων, και βλέποντας τους φωτεινούς στεφάνους του μαρτυρίου να κατεβαίνουν από τον ουρανό, γδύθηκε και αμέσως έπεσε ο ίδιος μέσα στα παγωμένα νερά της λίμνης, μαρτυρώντας τον Χριστό, και λαμβάνοντας αυτός τον τεσσαρακοστό στέφανο του μαρτυρίου. Το πρωί έβγαλαν τους αγίους από τη λίμνη μισοπεθαμένους, και συνέτριψαν τα σκέλη τους. Τα λείψανά τους βρέθηκαν από πιστούς Χριστιανούς, οι οποίοι στη συνέχεια τα ενταφίασαν με ευλάβεια.

Τα λείψανα των Αγίων βρήκε το έτος 438 μ.Χ. η αυτοκράτειρα Πουλχερία κρυμμένα στον ναό του Αγίου Θύρσου, πίσω από τον άμβωνα, στον τάφο της διακόνισσας Ευσέβειας, μέσα σε δύο αργυρές θήκες, οι οποίες, κατά τη διαθήκη της Ευσέβειας, είχαν εναποτεθεί στον τάφο της στο μέρος της κεφαλής της. Στη συνέχεια, η Πουλχερία οικοδόμησε ναό έξω από τα τείχη των Τρωαδησίων.

Σπουδαία από ιστορική άποψη θεωρείται από νεότερους ερευνητές η Διαθήκη των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, η οποία αποσκοπεί στο να παρεμποδίσει τον διασκορπισμό των ιερών λειψάνων τους μεταξύ των Χριστιανών, πράγμα συνηθισμένο στην Ανατολή κατά τους χρόνους εκείνους.

Στη μνήμη των αγίων ανεγέρθηκε Μοναστήρι στην Καισάρεια της Καππαδοκίας από την αδελφή του Μεγάλου Βασιλείου, την Αγία Μακρίνα, η οποία διέθεσε τεμάχιο των λειψάνων τους στη Μονή. Επίσης στη μνήμη των αγίων κτίσθηκαν τρεις ναοί στην Κωνσταντινούπολη, ναός στο Τσεσμέ της Μικράς Ασίας και αλλού.

Κατά τους Παρισινούς Κώδικες, 1575 και 1476, τα ονόματά τους ήταν: Αγγίας, Αγλάιος ο καπικλάριος, Αέτιος, Αθανάσιος, Ακάκιος, Αλέξανδρος, Βιβιανός, Γάιος, Γοργόνιος, Δομετιανός (ή Δομέτιος), Δόμνας, Εκδίκιος (ή Ευδίκιος), Ευνοϊκός, Ευτύχιος (ή Ευτυχής), Ηλιάδης (ή Ηλίας), Ηράκλειος, Ησύχιος, Θεόδουλος, Θεόφιλος, Ιουλιανός, (ή Ελιανός ή Ηλιανός), Ιωάννης, Κάνδιδος (ή Κλαύδιος), Κλαύδιος, Κύριλλος, Κυρίων, Λεόντιος, Λυσίμαχος, Μελίτων, Νικόλαος, Ξάνθιος, (ή Ξανθιάς), Ουαλέριος, Ουάλης, Πρίσκος, Σακεδών (ή Σακερδών), Σεβηριανός, Σισίνιος, Σμάραγδος, Φιλοκτήμων, Φλάβιος και Χουδίων (ορισμένοι Κώδικες αναφέρουν και επιπλέον των τεσσαράκοντα ονόματα, όπως αυτά των Αγίων Αειθάλα, έτερου Γοργονίου κ.λπ.).

 

Η Σεβάστεια

Η Σεβάστεια (τουρκικά: Sivas) είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας Σίβας στην Τουρκία, ονομαζόμενης ιστορικά ως Μικρή Αρμενία. Ανήκει στο Διαμέρισμα Κεντρικής Ανατολίας και συγκεκριμένα βρίσκεται στη βορειοανατολική Καππαδοκία.

Σύμφωνα με την τουρκική απογραφή του 2007, ο πληθυσμός της ήταν 300.795. Πριν την ανταλλαγή πληθυσμών, κατοικούσαν εκεί 1.500 ελληνόφωνοι και τουρκόφωνοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι που διατηρούσαν σχολείο και εκκλησία. Υπήρχε επίσης και ανεπτυγμένη αρμενική κοινότητα.Απόγονοι των προσφύγων από τη Σεβάστεια Έλληνες εγκαταστάθηκαν και ζουν στο χωριό Σαβαστειανά στον Ν.Πέλλας και στο χωριό Βατερό Κοζάνης.

Ο Γκιοκ Μεντρεσές (Gök Medrese), το πιο γνωστό ιστορικό μνημείο της πόλης με τον διπλό μιναρέ, αποτελεί έργο του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλογιάννη από το Ικόνιο, τον 13ο αιώνα.

Η πόλη, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.278 μέτρων με την ευρεία κοιλάδα του Άλυ ποταμού, είναι μέτρια σε μέγεθος και αποτελεί εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της περιοχής, παρόλο που η οικονομία παραδοσιακά βασίζεται στη γεωργία.

Με την ανάπτυξη των σιδηροδρόμων, η Σεβάστεια απέκτησε νέα οικονομική σημασία ως συμβολή σημαντικών σιδηροδρομικών γραμμών που συνδέουν τις πόλεις Καισάρεια, Σαμψούντα, και Ερζερούμ. Συνδέεται αεροπορικώς και με την Κωνσταντινούπολη.

Πηγές:

·       Κουμανούδης Ι., Συμπληρωματική έρευνα επί των χριστιανικών μνημείων του Ωρωπού, Δελτίον Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών 5 [περίοδος Δ΄] (1969)

·       Μπούρας Χ.-Μπούρα Λ., Η Ελλαδική Ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα 2002

·       Ορλάνδος Α.," Μεσαιωνικά Μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου", Δελτίον Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας 4 (περίοδος Β΄ 1927) 25-45

·       Βυζαντινά Μνημεία Αττικής: http://www.eie.gr/byzantineattica/

·       Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=0ZFh5_S9KnY

·       Βικιπαίδεια: «Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες»