Το Καπανδρίτι και τα μνημεία του

Το Καπανδρίτι είναι χτισμένο σε υψόμετρο 340 μέτρων και συνορεύει με το Πολυδένδρι, τον Βαρνάβα, τις Αφίδνες, τον Άγιο Στέφανο, τον Μαραθώνα,τη Σταμάτα και τον Κάλαμο. Ανήκει διοικητικά στον Δήμο Ωρωπού.

Η ίδρυση του οικισμού ανάγεται στους Βυζαντινούς Χρόνους και συγκεκριμένα στον 14^ο-15^ο αιώνα. Όσο αφορά την ονομασία του, υπάρχουν πολλές εκδοχές και μια από αυτές είναι ότι οφείλεται στον βυζαντινό στρατηγό Καπανδρίτη, όπως και το όνομα του Πολυδενδρίου που αρχικά ήταν Μάζι (κράτησε αυτή την ονομασία έως το 1928) προέρχεται από βυζαντινό στρατηγό που λεγόταν Μάζης[1]. Επίσης, μια λαϊκή ερμηνεία του ονόματος Καπανδρίτι εξηγεί την ονομασία από το Κάπη Τρίτη γιατί λόγω του ψυχρού κλίματος της περιοχής χρειάζονταν για να ζεσταθούν τρεις κάπες.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο, η περιοχή ήταν γνωστή για τις πολλές μικρές εκκλησίες και τα μοναστήρια της. Αρκετές από αυτές τις εκκλησίες υπάρχουν ακόμη και σήμερα και αποτελούν σημαντικά μνημεία της θρησκευτικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της περιοχής. Ωστόσο, σημαντικά είναι και τα μεταβυζαντινά και νεότερα θρησκευτικά μνημεία, όπως τα ξωκλήσια του Αγίου Δημητρίου (18^ου - 19^ου  αιώνα),   της Αγίας Άννας (16^ου - 17^ου αιώνα, στο οποίο σώζονται οι μεταβυζαντινές κόγχες που στολίζουν την ανατολική πλευρά του Ναού με θέα προς την λίμνη) και η πετρόκτιστη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου  (έργο του Υφαντίδη το1960, πάνω στα θεμέλια Βυζαντινού ναού).

Άλλες εκκλησίες είναι των Αγίων Αναργύρων στο Μετόχι Ρη, της Υπαπαντής στο Μικροχώρι, των Αγίων Σαράντα και της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας στις όχθες της λίμνης του Μαραθώνα. Μικρό αλλά γραφικό είναι το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, ενώ υπάρχουν και άλλα πολλά διάσπαρτα σε όλη την έκταση του χωριού όπως τα εκκλησάκια του Αγίου Αθανασίου, του Αποστόλου Ανδρέα, της Παναγιάς της Ευαγγελίστριας, της Αγίας Τριάδας και της Ζωοδόχου Πηγής.

Στη θέση Κοτρώνι στο Καπανδρίτι εικάζεται ότι λειτουργούσε η Ακρόπολη του Δήμου Αφιδνών, ενώ σε διπλανό λόφο εικάζεται ότι βρίσκονταν τα προπύλαια των αρχαίων Αφιδνών. Όπως αναφέρει η ερευνήτρια Κωνσταντίνα Τσαούση (2003),  το συγκεκριμένο οχυρό πρέπει να χτίστηκε πριν το 404 π.Χ. και αρχικά να ανήκε στους Αθηναίους, καθώς βρισκόταν στα βόρεια σύνορα της επικράτειας της Αττικής. Στον συγκεκριμένο λόφο εντοπίζονται ευρήματα που δηλώνουν  ύπαρξη οχυρωμένου οικισμού της Εποχής του Χαλκού, αλλά και μικρο-ευρήματα του τέλους της Γεωμετρικής εποχής. Τα τελευταία υποδεικνύουν την ύπαρξη ιερού πριν την κατασκευή του οχυρού. Τα κατάλοιπα του οχυρού έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές, αλλά σώζονται κυκλικά τείχη που περιβάλλουν την κορυφή του λόφου, ενώ στα ανατολικά υπάρχει και ευρύτερο περιμετρικό τείχος αρκετά ορατό.

Σύμφωνα με την παράδοση, στο Κοτρώνι οι Αθηναίοι έκρυψαν τον θησαυρό της πόλης το 480 π.χ. για να το σώσουν, όταν οι Πέρσες κατέλαβαν την Αθήνα πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Επίσης, σύμφωνα με τη Μυθολογία εκεί μετέφερε την ωραία Ελένη ο Θησέας όταν την απήγαγε από τη Σπάρτη με τη βοήθεια του φίλου του Περίθου. Οι Διόσκουροι, αδελφοί της Ελένης, αφού κατέλαβαν την Αφίδνα μετέφεραν στη Σπάρτη την Ελένη μαζί με τη μάνα του Θησέα την Αίθρα.

Το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει αναλάβει από το 2005 μία σημαντική ανασκαφή στο Κοτρώνι. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Άννα Παπαδημητρίου-Γραμμένου, η θέση κατοικείται ήδη από το 2000 π.Χ.   Με την πάροδο των ετών, η ανασκαφή έχει αποκαλύψει ένα σημαντικό τμήμα και οι ανακαλύψεις εντυπωσιακών ευρημάτων συνεχίζονται μέχρι και σήμερα με αμείωτο ρυθμό. Το πρόγραμμα βρίσκεται υπό τον συντονισμό και την διεύθυνση του κ. Πλάτωνος Πετρίδη, αναπληρωτή καθηγητή Βυζαντινής Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ και οι ερευνητές ευελπιστούν ότι στο εσωτερικό του οχυρού θα βρεθούν τα κατάλοιπα ενός οικισμού. Σύμφωνα με την απόφαση του Υπουργείου, όλα τα ευρήματα των ανασκαφικών ερευνών θα μεταφέρονται καθημερινά, με ευθύνη του διευθύνοντος την ανασκαφή, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σκάλας Ωρωπού, κατόπιν συνεννόησης με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής.

Στην εποχή της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο, ανάμεσα στα 1380 ως 1425, εγκαταστάθηκαν Αρβανίτες στην περιοχή και τότε άρχισε και ο εποικισμός της Αττικής. Οι Αρβανίτες ήταν αξιόμαχοι στρατιώτες και απετέλεσαν τους φύλακες των Αθηνών. Αρχικά πήραν άδεια από τον Δούκα των Αθηνών Ατζαγιόλι να εγκατασταθούν περιμετρικά της Αθήνας για την ενίσχυση της άμυνας της πόλης από διάφορες επιδρομές. Στη βόρεια Αττική δημιούργησαν οικισμό γύρω από το σημερινό Καπανδρίτι όπου υπήρχαν πηγές νερού (Μηλιάτζι, Κωστηγγιάλεση, Αη Γιώργης) και ασχολήθηκαν με τη γεωργία και κυρίως με την κτηνοτροφία[2].

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το Καπανδρίτι ήταν κεφαλοχώρι. Κατά το έτος 1800 σύμφωνα με έγγραφο της εποχής αριθμούσε 400-600 κατοίκους. Ανήκε σαν κοινότητα στο Πασσαλίκι της Καρύστου και υπαγόταν στον βοεβόδα της Λειβαδιάς. Στην κοινότητα Καπανδριτίου ανήκαν τότε οι οικισμοί Μάζι και Σπατατζίκι.

Μετά την απελευθέρωση και με την εφαρμογή της πρώτης διοικητικής διαίρεσης της επαρχίας Αττικής, το Καπανδρίτι εντάχθηκε στον διευρυμένο Δήμο Περαίας. Έναν χρόνο μετά, το 1836 εντάχθηκε στον Δήμο Μαραθώνος (του οποίου υπήρξε έδρα το 1840-41) στον οποίο παρέμεινε μέχρι το 1912 οπότε ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη κοινότητα μαζί με το Πολυδένδρι (Μάζι). Το 1929  το Πολυδένδρι αποσπάστηκε από το Καπανδριτι και απετέλεσε ξεχωριστή κοινότητα. Το Πευκόφυτο (Σπατατζίκι) παρέμεινε στη κοινότητα Καπανδριτίου μέχρι το 1968 οπότε ενώθηκε με το Δήμο Αγίου Στεφάνου. Το Μικροχώρι (Βελλιατζίκι) προσαρτήθηκε το 1919 στην κοινότητα Καπανδριτίου όπου παραμένει μέχρι και σήμερα. Μέχρι το 2010 το Καπανδρίτι αποτέλεσε έδρα της ομώνυμης Κοινότητας, ενώ από την 1η Ιανουαρίου 2011 αποτελεί μέρος του νέου διευρυμένου Δήμου Ωρωπού.

Με τις αγροτικές μεταρρυθμίσεις και τον αναδασμό της γης επί Ελευθερίου Βενιζέλου, δόθηκαν εκτάσεις γης στους κατοίκους της περιοχής που ασχολήθηκαν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ μετά τη Μικρασιατική καταστροφή κλήροι μοιράστηκαν σε πρόσφυγες του Πόντου.

Ο πληθυσμός του Καπανδριτίου παρουσιάζει ελαφρά αυξητική τάση, αφού σύμφωνα με τις τρεις τελευταίες απογραφές έχει ως εξής:

2001: 2.937 κάτοικοι

2011: 3.359 κάτοικοι

2021: 3.534 κάτοικοι

 

Πηγές:

Βικιπαίδεια: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%AF%CF%84%CE%B9

Δήμος Ωρωπού: http://www.oropos.gov.gr/

ΕΚΠΑ, πανεπιστημιακή ανασκαφή στο Κοτρώνι: https://www.instagram.com/kotroni_ekpa/?hl=am-et

Ελληνική Στατιστική Αρχή: https://www.statistics.gr/2021-census-pop-hous

Ντοκυμαντέρ για τον Δήμο Ωρωπού: https://www.youtube.com/watch?v=nwJSeJu8FcE

Ο Φάρος της Βόρειας Αττικής: https://www.o-pharosva.gr/2018/09/blog-post_15.html

Τσαούση Κ. (2003), Οδικό δίκτυο και άμυνα στη Δ-ΒΔ Αττική, Πτυχιακή Εργασία, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος.

 

 

 

---

[1] Ωστόσο, άλλοι ερευνητές συνδέουν την ονομασία Μάζι με επώνυμο αρβανίτικης φάρας, ή με την ονομασία έκτασης γης ανάμεσα σε βουνά που είναι πρόσφορη για καλλιέργεια (maz-i).

[2] Στη θέση Μηλιάτζι υπάρχει ακόμη το γεφυράκι χτισμένο τον 19ο αιώνα.