1923: Πώς επιλέχθηκε η περιοχή της Σκάλας Ωρωπού για την ανέγερση των Νέων Παλατίων

 

Το 1923, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, πολλοί κάτοικοι των Παλατίων από την Προκόννησο της Προποντίδας εγκαταστάθηκαν κατ' αρχήν στη Χαλκίδα και στη συνέχεια ίδρυσαν στην περιοχή του Ωρωπού τα Νέα Παλάτια,  που αποτέλεσαν ξεχωριστή Κοινότητα.

Ευτυχείς μέσα στη δυστυχία τους σε σχέση με τη μεγάλη μάζα των Μικρασιατών προσφύγων, αφού μπόρεσαν να σώσουν τους εαυτούς τους κι ένα σημαντικό μέρος της ιδιωτικής και εκκλησιαστικής κινητής περιουσίας τους, οι Μαρμαρονησιώτες διασκορπίζονται καταλήγοντας σε περιοχές της Εύβοιας, της Χαλκιδικής, της Αθήνας, του Πειραιά, ακόμη και σε πόλεις της Αμερικής, του Καναδά και της Αυστραλίας.

Εκείνη τη στιγμή, ο ευεργέτης Νικόλαος Κυριακίδης συζητά με τον προσωπικό του φίλο Ελευθέριο Βενιζέλο περί της εγκαταστάσεως των κατοίκων της πρώην Εκκλησιαστικής Επαρχίας Προικοννήσου. Σκέφτονται να αποζημιώσουν μια περιοχή μεταξύ Βούλας και Βάρης και εκεί να τοποθετήσουν όλους τους Μαμαροννησιώτες από τον Μαρμαρά, την Αλώνη, την Κούταλη και την Αφυσιά.

Παράλληλα, οι Παλατιανοί βρίσκονται στη Χαλκίδα με εκπρόσωπο τον τελευταίο δήμαρχό τους, τον Πολύτιμο Πολιτάκη. Κατόπιν συνεννοήσεως με τον Νικ. Κυριακίδη, αρχίζει η δημογεροντία των Παλατιανών να ψάχνει μέρος για να απαλλοτριωθεί από το κράτος και να εγκατασταθούν εκεί. Πρώτα πηγαίνουν στο σημείο που βρίσκεται η σημερινή Αρτάκη, αλλά δεν τους αρέσει το μέρος, γιατί τα εδάφη εκεί είναι ελώδη. Τότε παίρνουν το καΐκι του Κοσμά (Κούζου) και του Σταύρου Γιασεμάκη και έρχονται στον Νότιο Ευβοϊκό. Φτάνουν στο Δράμεσι, στο Δήλεσι, στο Χαλκούτσι και τελικά στη Σκάλα Ωρωπού. Τους αρέσει αυτό το μέρος, αν και στον κάμπο του τα εδάφη είναι ελώδη. Είναι κι αυτό βορεινό και παραθαλάσσιο, όπως και το χωριό τους. Συμφωνούν κι αποφασίζουν να καταλήξουν στην περιοχή της Σκάλας.

Ολόκληρη η περιοχή ανήκε στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο, ως δωρεά του Ανδρέα Συγγρού. Το κράτος απαλλοτριώνει άμεσα την περιοχή, γίνονται τα σχέδια σπιτιών και δρόμων και το 1924 αρχίζει το κτίσιμο των σπιτιών. Πρόεδρος τότε της δημογεροντίας των Παλατιανών είναι ο Γεώργιος Μακρής. Οι κλήροι χωρίστηκαν σε κατηγορίες. Οι ολιγομελείς οικογένειες πήραν ένα οικόπεδο 250 τ.μ. με σπίτι δύο δωματίων λιθόκτιστο (3.5 Χ 3.40 = 12 τ.μ. περίπου και 3.5 Χ 2.25 = 8 τ.μ. περίπου), άλλο ένα οικόπεδο 250 τ.μ., ένα στρέμμα πλησίον του χωριού και 4 στρέμματα στον κάμπο. Οι πολυμελείς οικογένειες πήραν τα ίδια, αλλά αντί για ένα στρέμμα, πήραν άλλες 2 στρέμματα και άλλες 6 στρέμματα. Όσοι δήλωσαν γεωργοί, πήραν γεωργικό κλήρο συνολικά 50 στρεμμάτων, μοιρασμένο ως εξής: οικόπεδο 500 τ.μ. με οικία και συμπληρωματικό οικόπεδο, 8,5 στρέμματα στον κάμπο και από 30 και 10 στρέμματα, ανάμεσα στο Χαλκούτσι και το Συκάμινο. Επίσης πήραν και ομολογίες, αντί περισσοτέρου γεωργικού κλήρου που έφτανε τα 20 στρέμματα επιπλέον των 50. Πρόεδρος τότε της Κοινότητας Σκάλας Ωρωπού ήταν ο Γιάννης Λιάκουρης και προϊστάμενος του εποικισμού ο Πόντιος Κ. Λευκιάδης.

Τα κτήματα μοιράζονται με κλήρωση. Μερικοί Παλατιανοί έχουν ήδη έρθει και μένουν σε σκηνές, έως ότου ολοκληρωθούν τα σπίτια. Μαζί με τους Παλατιανούς έρχοναι και 40 οικογένειες από διάφορα μέρη του Πόντου, της Καππαδοκίας, της Σμύρνης και των Βουρλών, οι οποίες εγκαθίστανται αρχικά σε πρόχειρους καταυλισμούς στην παραλία της Σκάλας Ωρωπού για περίπου τρία χρόνια (1923-1926). Στον χώρο αυτόν (σήμερα στον αύλειο χώρο των Τοπικών Ιατρείων ΕΟΠΥΥ) χτίζουν το 1926 το εκκλησάκι/προσκυνητάρι του Αγίου Γεωργίου. Στη συνέχεια, τοποθετούνται ως γεωργικός πληθυσμός στο Νοτιοδυτικό μέρος του συνοικισμού των Νέων Παλατίων, προς τον λόφο του Προφήτη Ηλία.

Τα αρχεία των Παλατίων δεν γίνονται δεκτά στην Κοινότητα Σκάλας Ωρωπού κι έτσι αναγκάζονται οι Παλατιανοί να γραφτούν στην Κοινότητα Ωρωπού. Κατά τη διανομή των τίτλων κυριότητας των προσφύγων, έρχονται και ακτήμονες από άλλα χωριά (Κάλαμο, Μαρκόπουλο, Ελευσίνα, Εύβοια) και μαζί με τους Σκαλαίους, οι οποίοι εργάζονταν στα κτήματα του Συγγρού, ενσωματώνονται όλοι στη Σκάλα Ωρωπού. Οι κάτοικοι της Σκάλας πήραν από 70 στρέμματα.

Στα Νέα Παλάτια τα περισσότερα προσφυγικά σπίτια ήταν ισόγεια. Πολλά απ’ αυτά υπάρχουν μέχρι σήμερα. Ως το 1965 μόνο 8 σπίτια ήταν διώροφα, εκ των οποίων τα 6 υπάρχουν και σήμερα. Όπως τα καταγράφει στο βιβλίο του ο Θ. Ηλιάδης, είναι τα ακόλουθα:

1.    Το σπίτι του Γεωργίου Χατζηιωάννου (Μαρμαρά 45 και Προικοννήσου). Παλιά ήταν μαγαζί που πουλούσε κρασί, έπειτα έγινε μαραγκούδικο. Σήμερα είναι σπίτι.

2.    Το σπίτι του Σταύρου Δότσογλου, απέναντι από το προηγούμενο, στον αριθμό 42. Παλιά ήταν καφενές και τώρα καταστήματα.

3.    Το σπίτι του Γιωργάκη Σάββα (Μαράνου) στην οδό Γ. Γεννηματά 10. Η κόρη του Μαίρη και ο άνδρας της Τάκης Φουρτούνας το χάρισαν στους Νεοπαλατιανούς και σήμερα στεγάζει τον Πολιτιστικό και Πνευματικό Όμιλο Νέων Παλατίων.

4.    Το σπίτι του Γιώργη Πολυμέρη, ακριβώς απέναντι από το προηγούμενο.

5.    Το σπίτι του καπετάν Γιωργάκη Καλιμτζή (Προποντίδος 38).

6.    Το σπίτι του ευεργέτη των Νέων Παλατίων Γιάννη Σαμπανίδη (Αγ. Γεωργίου και Σμύρνης). Στο ισόγειο λειτουργούσε για πολλά χρόνια το μοναδικό φαρμακείο της περιοχής.

Άλλα δύο δίπατα σπίτια που γκρεμίστηκαν ήταν του Γιάννη Αποκρημνιώτη και του Χαρίλαου Καλπίδη.

Η Κοινότητα Νέων Παλατίων αναγνωρίστηκε στις 29 Αυγούστου 1928 (Εφημερίδα Κυβερνήσεως αρ. Φύλ. 176, τευχ. 1, 29/8/1928). Κατά την απογραφή του 1928, ο πληθυσμός των Νέων Παλατίων ήταν 913 κάτοικοι, εκ των οποίων 837 Παλατιανοί και 76 Πόντιοι, Μικρασιάτες, Καππαδόκες και Αρμένιοι. Το 1929 εκλέγεται πρόεδρος ο Μηνάς Ζωγράφος.

Με τον μεγάλο σεισμό του 1938, οι Παλατιανοί πρόσφυγες ξαναχάνουν τα σπίτια τους, στη συνέχεια τα ξαναχτίζουν, ενώ δύο χρόνια αργότερα έρχεται η καταστροφή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής. Παρόλα αυτά, στα χρόνια που ακολούθησαν, η Κοινότητα Νέων Παλατίων κατ' επανάληψη απέσπασε τα συγχαρητήρια της Νομαρχίας Αττικής για την πρόοδο και τη διοικητική της τάξη.

Σύμφωνα με τον χάρτη της Κοινωνίας των Εθνών, μεταξύ 1923 και 1926 δημιουργήθηκαν στον αττικό χώρο 18 προσφυγικοί συνοικισμοί,  εκ των οποίων οι 6 χωροθετούνται στη Β.Α. και Ν.Α. Αττική: Ωρωπός, Σταμάτα, Μπογιάτι, Ξυλοκέριζα, Ραφήνα και Ανάβυσσος.

Πηγές:

·           Ηλιάδης, Θ. (2001), Προκόννησος, Παλάτια, Νέα Παλάτια, Κοινότητα Νέων Παλατίων

·           Κοντάρας Θ. (2021), Τραγούδια από τα Παλάτια του Μαρμαρά της Μικράς Ασίας, εκδ. Λυκείου Ελληνίδων  

·           Πολυχρόνης Μ. (2022), παρουσίαση στην εκδήλωση: 100 Χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, Λαογραφική Στέγη Ωρωπού, 24-9-2022