Πασχαλινά έθιμα στα Παλάτια του Μαρμαρά

 

Τα Παλάτια του Μαρμαρά στη Μικρά Ασία είχαν μια μακρά ιστορία που συχνά εκδηλώνονταν μέσα από έθιμα και παραδόσεις. Το Πάσχα, ως η κορυφαία χριστιανική εορτή, διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο και στην κοινότητα των Παλατιών.Στο βιβλίο του Θ. Ηλιάδη «Προκόννησος, Παλάτια, Νέα Παλάτια» βρίσκουμε συγκεντρωμένα τα πασχαλινά έθιμα που υπήρχαν:

Από την αρχή της Σαρακοστής, στις πλατείες έξω από τις εκκλησίες έστηναν τον φανό. Σιγά σιγά, βδομάδα με την βδομάδα, αφήνανε ένα βαθούλωμα κάτω και το γέμιζαν με μπουφάκια (ξερά αγκάθια) και πανιά με πετρέλαιο, για να πάρει αμέσως φόκο (φωτιά), όταν θα ακουστεί το Χριστός Ανέστη. Η μία ενορία ξεσυνεριζόταν την άλλη και λέγανε πειραχτικά στιχάκια.

Π.χ. οι ενορίτες τ’ Αη Γιωργιού τραγουδούσαν ρυθμικά:

Ορά, ορά, καβάλα ρε παιδιά,

Να τρελαθούν τση Παναγιάς

Να πάρουν τα βουνά!

Ρίτσια, ρίτσια, αγόρια και κορίτσια

Να τρελαθούν τση Παναγιάς

Αγόρια και κορίτσια !

Κι απαντούσαν οι ενορίτες της Παναγίας:

 Τση Παναγιάς είναι καλοί,

Είναι γραμματισμένοι,

Δεν είναι σαν τ’ Αη Γιωργιού

Απ’ το βουνό φερμένοι.

Τση Παναγιάς το φάγανε

Τ’ αρνί με το πιπέρι,

Τ’ Αη Γιωργιού πομείνανε

Με το σκατό στο χέρι!

Την Κυριακή του Βαγιός τα παιδιά έλεγαν ρυθμικά το τετράστιχο:

 Βάγια, βάγια των Βαγιών

Τρώνε ψάρια και κολιό

Και ντην άλλ’ ντην Κυριακή

Τρών’ κουλούρα με τ’ αρνί.

Το Μεγάλο Σάββατο σφάζανε το αρνί, το γεμίζανε με γόμο (ρύζι, κουκουνάρι, σταφίδες, άνιθο, μαϊντανό, κρεμμύδια, εντόσθια του αρνιού) και το απόγευμα το πήγαιναν στον φούρνο. Το’ παιρναν ανήμερα το πρωί που τελείωνε η Ανάσταση. Το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνανε επίσης και τα γαλατένια με γάλα, αλεύρι, βούτυρο και ζάχαρη.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, τα παιδιά γυρίζανε σ’ όλο το χωριό μ’ ένα ομοίωμα Οβριγιού (Εβραίου) σ’ ένα κοντάρι ψηλά. Το είχαν ντύσει με ρούχα παλιά, τα γεμίζανε μ’ άχυρα και σε κάθε σπίτι η νοικοκυρά ή ο μαγαζάτορας έριχνε πετρέλαιο. Τα παιδιά ακολουθούσαν όλα από πίσω, λέγοντας το «εβραίικο τραγούδι» και βάζανε το ομοίωμα στην κορφή του φανού να καεί με το Χριστός Ανέστη.

Οβριγιός πουλεί γυαλιά, λάμπες και φανάρια

Κι εμείς θα τόνε κάψουμε απάν’ σε δυο κοντάρια.

Οβριγιός φορεί φτερό

Το κεφάλι του ξερό...

Μέσα στην εκκλησία την ώρα της Ανάστασης γινόταν ένα έθιμο που υπάρχει και στις μέρες μας. Κατά το «δεύτε, λάβετε φως», τα αρραβωνιασμένα παλικάρια φρόντιζαν με ένα μπαμπάκι ποτισμένο βενζίνη ή οινόπνευμα που έβαζαν στο φιτίλι της λαμπάδας να πάρουν πρώτα το Άγιο Φως. Μετά το Χριστός Ανέστη έσκαγαν βαρελότα, βίδες, κλπ. Έκαναν πατσά με τ’ αβγά (τσούγκριζαν) κι επί 40 μέρες έως της Αναλήψεως, αντί για καλημέρα λέγανε Χριστός Ανέστη κι απαντούσε ο άλλος Αληθώς Ανέστη.

Ανήμερα το Πάσχα κοπέλες με ένα πανέρι μοίραζαν κόκκινα αβγά για τους αποθαμένους, με γραμμένα επάνω τα αρχικά του ονόματός τους. Αυτό το έθιμο διατηρείται ακόμη στα Νέα Παλάτια.

Παροιμίες για τη Μεγάλη Σαρακοστή και το Πάσχα:

-            Λείπ’ ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή.

-            Την Τυρινή και των Βαγιώ μπαίνει ο διάολος στο γιαλό.

-            Όποιος κοιμάται την αυγή, παλιά ρούχα τη Λαμπρή.

-            Τρεις τα Γέννα, τρεις τα Φώτα και έξι το Μεγάλο Πάσχα.

-            Να’ χα του Χριστού να φάω και την Λαμπρή να φόραγα.

 Πηγή:

Ηλιάδης, Θ. (2001), Προκόννησος, Παλάτια, Νέα Παλάτια.