Το έθιμο του «Ποδαρικού» στον Ωρωπό και στα Παλάτια του Μαρμαρά

 

Είναι αξιοσημείωτο ότι το έθιμο του «Ποδαρικού» καταγράφεται τόσο στον Ωρωπό όσο και στα Παλάτια του Μαρμαρά, πολύ πιο πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η αρχή του εθίμου αποδίδεται στους λόγους του επισκόπου Γρηγορίου Νύσσης (335-395 μ.Χ.) προς τους Βυζαντινούς ότι την Πρωτοχρονιά «δεξιάς τινας συντυχίας επετήδευον», δηλαδή θα πρέπει να συναντούν ή να δέχονται στο σπίτι τους πρόσωπο που, όπως νόμιζαν, θα τους έφερνε ευτυχία.  Πολλοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ακόμα και σήμερα για το ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι τους τη νέα χρονιά, δηλαδή θα κάνει ποδαρικό.

Όπως αναφέρει ο συγγραφέας Θ. Ηλιάδης, το πρωί της Πρωτοχρονιάς στα Παλάτια κανείς μεγάλος δεν πήγαινε σε άλλο σπίτι, για να μην κάνει ποδαρικό. Οι νοικοκυρές είχαν από πριν συνεννοηθεί κι έστελναν τα μικρά «γουρλίδικα» παιδιά στα συγγενικά σπίτια. Αυτή την ημέρα όλοι έκαναν τις δουλειές τους κανονικά για να πηγαίνει καλά όλος ο χρόνος. Στο τραπέζι που κάθονταν το μεσημέρι, κόβανε την ανεβατή ή φυλλωτή πίτα κι όποιος εύρισκε το βασίλεμα, δηλαδή το φλουρί, θα «βασίλευε» όλο τον χρόνο.

Αλλά και στον παλιό Ωρωπό ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον συγγραφέα Ι. Γκικάκη, κάθε οικογένεια προσκαλούσε από την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ένα παιδί, συνήθως συγγενικό, να πάει πρωί πρωί να της κάνει ποδαρικό. Πριν ξημερώσει, η μάνα του παιδιού ετοίμαζε το «Πιάτο του ποδαρικού», που το έφτιαχνε με πολλή προσοχή και τέχνη. Στο κέντρο τοποθετούσε μερικούς μπακλαβάδες και περιμετρικά μελομακάρονα. Μετά έβαζε μια «ντάνα» (σειρά) κουραμπιέδες. Στη συνέχεια έβαζε μία ή δύο ντάνες δίπλες και στην κορυφή ένα πορτοκάλι, στο οποίο κάρφωνε ένα ασημένιο ή έστω απλό νόμισμα (συνήθως τάληρο).  Τα γλυκά συμβόλιζαν τη «γλυκειά ζωή» για το σπίτι του ποδαρικού. Οι φέτες του πορτοκαλιού συμβόλιζαν την ευχή για την απόκτηση πολλών απογόνων, αν η οικογένεια ήταν νέα, ή για καλή σοδειά από τα αμπέλια και τις ελιές. Τα καρύδια συμβόλιζαν τα γεμάτα αμπάρια (με στάρι και κριθάρι). Και τέλος το ασημένιο νόμισμα ήταν η ευχή για υγεία και οικονομική άνεση. Αυτό το πιάτο, η νοικοκυρά (μάνα του παιδιού) το τύλιγε όμορφα με μία άσπρη καινούργια πετσέτα και έδενε σταυρωτά τις τέσσερις γωνίες του στην κορυφή του πιάτου. Το σταυρωτό δέσιμο συμβόλιζε τον Σταυρό. Αφού λοιπόν το ετοίμαζε, το σταύρωνε τρεις φορές με το χέρι της και το έδινε στο παιδί για να πάει στο «Ποδαρικό», δίνοντάς του παράλληλα ένα κλωνάρι ελιάς και θυμίζοντάς του για τελευταία φορά τα λόγια που έπρεπε να πει.

Το παιδί έπρεπε να πάει πριν το χάραμα, για να μη συμβεί το ανεπιθύμητο: Δηλαδή να κάνει «ποδαρικό» κάποιος άλλος απρόσκλητος. Το παιδί έπρεπε να δρασκελίσει το κατώφλι με το δεξί του πόδι και όχι με το αριστερό, γιατί ήταν γρουσουζιά. Μπαίνοντας, έδινε το πιάτο του ποδαρικού στη γιαγιά ή στη θεία ανάλογα. Στη συνέχεια χτυπούσε τρεις φορές ελαφριά με το κλαδί της ελιάς τα κεφάλια των ευρισκομένων μέσα στο σπίτι, αρχίζοντας από τον νοικοκύρη του σπιτιού (παππού ή θείο), επαναλαμβάνοντας στον καθένα την ευχή: «Χρόνια πολλά, με υγεία και ευτυχία το νέο έτος. Με στάρια και κριθάρια, γεμάτα να ν’τ’αμπάρια».

Στη συνέχεια το κλαδί της ελιάς πήγαινε στον παππού και μετά στα άλλα μέλη της οικογένειας «κατ’ αρχαιότητα». Οι οποίοι ξεκινώντας από το παιδί έκαναν την ίδια διαδικασία, ευχόμενοι «Καλή Χρονιά» και προσφέροντας το προβλεπόμενο από το έθιμο μεγάλο χαρτζιλίκι στο παιδί.  Στη συνέχεια, η οικογένεια καθόταν γύρω από το τζάκι να πιουν το τσάι που έφτιαχνε η νοικοκυρά, βάζοντας στη μέση του σοφρά μία πιατέλα με δικά της γλυκά και φρέσκες τηγανίτες με μέλι ή πετιμέζι. Όταν τελείωνε αυτή η ζεστή και τρυφερή διαδικασία, η νοικοκυρά έφτιαχνε και έδινε στο παιδί το δικό της πιάτο με γλυκά, για να το πάει στο σπίτι του.

Ακόμα όμως και χωρίς ποδαρικό, οι οικογένειες συγγενών και γειτόνων αντάλλαζαν εκείνη την ημέρα το πατροπαράδοτο πιάτο με τα γλυκά και το πορτοκάλι.

Πηγές:

Γκικάκης Ι. (2007), Η Ιστορία του Ωρωπού, Ωρωπός

Ηλιάδης, Θ. (2001), Προκόνησος-Παλάτια-Νέα Παλάτια, Κοινότητα Νέων Παλατίων.

https://www.sansimera.gr/articles/1027