Σε όλη την Αττική, πολλές περιοχές διατηρούν διπλή ονομασία που παραπέμπει στο πρόσφατο ιστορικό παρελθόν και ιδιαίτερα στα μεσαιωνικά χρόνια της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας. Αρκετά συνηθισμένες είναι οι ονομασίες που δίνονταν από τους μεγαλοκτηματίες που κυριαρχούσαν παλαιότερα σε αυτές τις περιοχές ή από τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Σημαντικός
παράγοντας που επηρέασε αυτές τις ονομασίες ήταν η παρουσία των Αρβανιτών. Στο
1382, ο Καταλανός ιππότης Ραμόν ντε Βιλανόβα εγκατέστησε ένα μέρος από τους Αρβανίτες
Μαλακασαίους και Μαζαρακαίους στη βόρεια και τη δυτική πλευρά της Αττικής, για
να την προστατεύσουν από τις εχθρικές επιδρομές. Έτσι, η Μαλακάσα φαίνεται να
παίρνει το όνομά της είτε από τον Αρβανίτη φύλαρχο Malakasi (απ’ όπου
και το ελληνικό επώνυμο Μαλακάσης), είτε από το αλβανικό τοπωνύμιο Mallakaster,
Mallakastra, του οποίου το β’ συνθετικό προέρχεται από το λατινικό castrum.
Το
όνομα του Καπανδριτίου οφείλεται – σύμφωνα με κάποιους ερευνητές – στον
βυζαντινό στρατηγό Καπανδρίτη, όπως και το όνομα του Πολυδενδρίου που
αρχικά ήταν Μάζι (κράτησε αυτή την ονομασία έως το 1928) προέρχεται από
βυζαντινό στρατηγό που λεγόταν Μάζης. Ωστόσο, άλλοι ερευνητές συνδέουν
την ονομασία Μάζι με επώνυμο αρβανίτικης φάρας, ή με την ονομασία
έκτασης γης ανάμεσα σε βουνά που είναι πρόσφορη για καλλιέργεια (maz-i).
Το Μαρκόπουλο, προέρχεται από το επώνυμο Μαρκόπουλος, ωστόσο εκτός από το Μαρκόπουλο Ωρωπού και το Μαρκόπουλο Μεσογείων, υπάρχει αναφορά και στο Μαρκόπουλο Ηλείας σε οθωμανικό έγγραφο του 15ου αιώνα ως Markopulu.
Ο Αυλώνας στην
αρχαιότητα λεγόταν Αυλών, που σημαίνει πέρασμα, ενώ στη
Φραγκοκρατία μεταφράζεται στο λατινικό Σάλεσι ή Σάλισι ή Σαλισάτι,
που σημαίνει πάλι πέρασμα και στην Τουρκοκρατία προστίθεται η λέξη «κακό»
και γίνεται Κακοσάλεσι, αφού λόγω των υψωμάτων αποτελεί ορμητήριο
επαναστατών, με αποτέλεσμα κάθε πέρασμα των κατακτητών από εκεί να εγκυμονεί
πολλούς κινδύνους. Το 1927 η τότε κοινότητα ξαναπαίρνει την ονομασία που είχε
στην αρχαιότητα. Το Σάλεσι ή Σάλισι ήταν χτισμένο στο
ανατολικό εφαπτόμενο σημείο του ρέματος Λεμούσι ή Λιεμούσι.
Η λέξη Λιεμούσι είναι πιθανό να προέρχεται από τη λέξη λεμός,
με την αρβανίτικη συνηθισμένη προσθήκη του «ι» ανάμεσα στο
λάμδα και το έψιλον, κάτι που ήταν χαρακτηριστικό για την αρβανίτικη λαλιά των
χωρών της περιοχής. Λεμός ονομαζόταν το χαμηλότερο πέρασμα
(διάσελο) ανάμεσα σε δυο βουνοκορφές, που συνήθως ήταν και ρέμα απορροής των
ομβρίων υδάτων (αυτό το πέρασμα συνήθως ήταν στενό, άρα salis à Σάλισι à Σάλεσι).
Οι
Αφίδνες, χρωστούν το όνομά τους στον τοπικό ήρωα Άφιδνο, ενώ η
ονομασία σε πληθυντικό αριθμό (Αφίδναι), δηλώνει περισσότερους του ενός
οικισμούς. Μεταξύ των αρχηγών των Αρβανιτών που εγκαταστάθηκαν στα Μεσόγεια της
Αττικής το 1388, αναφέρεται κι ένας Κιούρκας. Έτσι, μετονομάστηκαν σε Κιούρκα,
ονομασία που ίσχυε μέχρι το 1912. Για την ετυμολογία του επωνύμου του Κιούρκα
υπάρχουν διάφορες εκδοχές: Η πρώτη πρεσβεύει ότι προέρχεται από το αλβανικό
επώνυμο Qurk που στα ελληνικά αποδίδεται ως Κυριακός. Ωστόσο, η
αλβανική λέξη qurku, πληθ. qurqe, σημαίνει «γούνα, δέρμα,
δερμάτινο παλτό» και προέρχεται από την τούρκικη λέξη Kurk = γούνα. Κατά μία
άλλη εκδοχή, σε μία από τις αρβανίτικες διαλέκτους η λέξη σημαίνει «πηγή».
Αντίθετη είναι η άποψη του ιστορικού Γ.
Οικονόμου (Athenische Mitteilungen 35, 320), σύμφωνα με τον οποίο τα Κιούρκα
πήραν το όνομά τους από τον αρχαίο αττικό Δήμο Κερκείς.
To όνομα του Χαλκουτσίου είναι πιθανό να οφείλεται στην παραφθορά της λέξεως "Χαλκουργείο". Ο Γ. Τσεβάς στην Ιστορία της Βοιωτίας συχνά αναφέρεται σε παραλίες ή χωριά, όπου υπάρχουν ναυπηγεία ή εργαστήρια μετάλλων. Επίσης, στις ανασκαφές στη Σκάλα ανευρέθηκαν πολλά στοιχεία από χυτήρια και εργαστήρια μετάλλων. Δεν αποκλείεται λοιπόν στη θέση αυτή να υπήρχε κάποιο χαλκουργείο. Αλλά και από την προέλευση του ονάματος της Χαλκίδας πληροφροούμαστε ότι προέρχεται από το πορφυρένιο κοχύλι "κάλχη" ή "χάλκη", το οποίο αφθονούσε στο Νότιο Ευβοϊκό αλλά σήμερα έχει εξαφανιστεί. Αποτελούσε την πρώτη ύλη από την οποία προερχόταν το -περιζήτητο κατά την αρχαιότητα- χρώμα της πορφύρας. Δεν αποκλείεται λοιπόν και στο Χαλκούτσι να αφθονούσε το κοχύλι "χάλκη/κάλχη" και να προσέδωσε σε αυτό το όνομά του (Η «συγγένεια» των δύο τόπων αναπαριστάται και στη Μυθολογία όπου η Χαλκίδα θεωρούταν μία από τις κόρες του θεού-ποταμού Ασωπού). Επιπλέον, η λέξη "Χαλκίς" σήμαινε:
* είδος πτηνού, ίσως η κύμινδις, ίσως νυχτοπούλι
* είδος δηλητηριώδους σαύρας, ίσως η ζιγνίς
* είδος ψαριού, συγγενους με τη σαρδέλα
* τη χάλκινη τσουκάλα
* στη Σπάρτη, τη γυναίκα δούλα, αιχμάλωτη πολέμου,
σκλάβα
Το
όνομα του Συκαμίνου πιθανόν να οφείλεται σε κάποια συκαμινέα ή
συκαμινιά ή συκάμινο (δηλαδή μουριά με μεγάλα, σαν της συκιάς, φύλλα που
κάνει μεγάλα και εύγεστα μούρα). Συκάμινον αποκαλείται και ο καρπός, το
μούρο. Σε ορισμένες περιοχε΄ς της Ελλάδας, όπως στα Επτάνησα, το συκάμινον ή
μούρο αποκαλείται συντετμημένα "σκάμνος" μέχρι σήμερα (Υπενθυμίζουμε
και τη Συκαμινέα ή Συκαμιά ή Σκαμνιά της Λέσβου η οποία είναι ημιορεινός
παραδοσιακός οικισμός στο βόρειο μέρος του νησιού και τόπος γέννησης του
λογοτέχνη Στράτη Μυριβήλη).
Τέλος, το όνομα της μικρασιατικής Κοινότητας Νέων Παλατίων οφείλεται σύμφωνα με τον συγγραφέα Θ. Κοντάρα μάλλον στο ερείπιο ενός μεγάλου βυζαντινού κτηρίου (πύργου ή τμήματος ανακτόρου) το οποίο σωζόταν μέχρι το 1984 στα Παλάτια του Μαρμαρά της Μ. Ασίας, ενώ σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλιά του. Επίσης, ο Θ. Ηλιάδης αναφέρει πως το όνομα Παλάτια αναφέρεται από τους Βυζαντινούς το 1213.
Εκτός από τα
παραπάνω χωριά, υπήρχαν και άλλοι οικισμοί όπως το Παλιοκατούντι (ΝΔ
του Συκαμίνου), αλλά και μεγάλοι αρβανίτικοι οικισμοί όπως το Μαλ(ι)κάσι (=Βραχοβούνι,
ΝΔ της σημερινής Μαλακάσας), το Μπουγιάτ ή Μπούγια ή Μπούγα (σημερινό
Ασπροχώρι, παλιός οικισμός της αρβανίτικης φάρας των Μπούα ή Μπούγια), το Παλιοχώρι (Παλικατούντ,
νότια της σημερινής Σφενδάλης), το Λιέθεζι (Λιθοχώρι),
το Αμπέλεζι ή Αμπέλεσι, το Κοτρώνι,
το Κούτζι, το Λεβίσι και η Μαυροσουβάλα.
Πηγές
Γκικάκης Ι. (2007), Η Ιστορία του Ωρωπού, Ωρωπός.
Γκικάκης Ι. (2017), Η Παλιγγενεσία, Ωρωπός.
Ηλιάδης, Θ. (2001), Προκόνησος-Παλάτια-Νέα
Παλάτια, Κοινότητα Νέων Παλατίων.
Κοντάρας Θ. (2021), Τραγούδια
από τα Παλάτια του Μαρμαρά της Μικράς Ασίας, εκδ. Λυκείου Ελληνίδων.
Ντοκυμαντέρ για τον Δήμο Ωρωπού: https://www.youtube.com/watch?v=nwJSeJu8FcE
Σύλλογος Οικιστών Ιπποκρατείου
Πολιτείας: https://soip.gr/
https://www.ippokrateiospoliteia.gr/afidnes/
https://eleftherostypos.gr/istories/146908-ta-toponymia-ton-dimon-tis-attikis-kai-oi-rizes-tous
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου