Παλιά κάλαντα των Θεοφανείων στον Ωρωπό και στα Παλάτια του Μαρμαρά

 

α) Ωρωπός

Κάθε παραμονή των Θεοφανείων (Φώτων), ο ιερέας του χωριού, έχοντας προαγιάσει και προετοιμάσει τον αγιασμό των χωραφιών, έκανε και ο ίδιος, περιφερόμενος όλα τα σπίτια του χωριού, αγιασμό σε κάθε σπίτι. Αυτός ήταν ο πρώτος αγιασμός του χρόνου, αλλά ακολουθούσαν και οι υπόλοιποι την πρώτη μέρα κάθε μήνα.

Ανήμερα των Φώτων, η κάθε οικογένεια έπαιρνε σε ένα μπουκαλάκι τον αγιασμό για το σπίτι, μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας. Ο Αγιασμός φυλασσόταν στο εικονοστάσι του σπιτιού και τον χρησιμοποιούσαν σε περιπτώσεις ματιάσματος και άλλων κακοδαιμονιών που «έβρισκαν» το σπίτι. Για το μάτιασμα, η μάνα «πότιζε» ένα μικρό πανάκι με αγιασμό και με αυτό σχημάτιζε τρεις φορές το σχήμα του σταυρού στο μέτωπο.

Επίσης, ο άντρας του σπιτιού ράντιζε τις τέσσερις γωνιές των σπαρτών και των αμπελιών, καθώς και των στάβλων για να έχουν καλή σοδειά και προκοπή. Αυτός ο αγιασμός γινόταν την παρμονή των φώτων, με ξεχωριστή λειτουργία στην εκκλησία.

Τα κάλαντα που έψελναν τα παιδιά στον Ωρωπό την παραμονή των Θεοφανείων δεν ήταν μόνο το «Σήμερα τα φώτα και οι φωτισμοί». Υπήρχε και ένα τραγούδι που χάθηκε στη δεκαετία του 1950 και δεν ψάλλεται πλέον. Ήταν το «Κι ας τον καλησπερίσουμε τούτο μας τον αφέντη» και όπως το διασώζει ο συγγραφέας Ι. Γκικάκης έχει ως εξής:

Ας τον καλησπερίσουμε τούτο μας τον αφέντη

Αφέντη μας πεντάφεντε, πέντε φορές αφέντη

Πέντε κρατούν τον άσπρο σου κι οχτώ το χαλινάρι

Και δέκα περαστέκοντε αφέντη καβαλάρη

Καβαλικεύεις χαίρεσαι. Πεζεύεις καμαρώνεις

Κι όπου πατεί το πόδι σου πηγάδια φανερώνεις

Πηγάδια πετροπήγαδα κι αυλές μαρμαρωμένες

Και κελαηδούν οι πέρδικες οι πολυπαινεμένες

Πολλά να’ ναι τα έτη σου πολλή και η προκοπή σου

Και των φωτώνε τ’ άγιασμα ν’αγιάσει την αυλή σου

Πολλά είπαμε τ’ αφέντη μας, ας πούμ’ και της κυράς μας

Κυρά λιγνή κυρά ψηλή κυρά γαϊτανοφρύδα

Που ‘χεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος

Που ‘χεις γιρντάνια πλουμιστά μαλαμοκαπνισμένα

Καλή να’ ναι η μοίρα σου, πολλά παιδιά να κάνεις

Να κάνεις γιους αρματωλούς φύλακες στα δερβένια

Για να φυλάνε τα άγια απ’ του οχτρού το διάβα

Πολλά είπαμε και στην κυρά ας πούμ’ και για το σπίτι

Εδώ στο σπίτι πού ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει

Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει.

Και εις έτη πολλά !

 

β) Παλάτια Μαρμαρά

Κατά την ημέρα των Θεοφανείων γινόταν ο αγιασμός των υδάτων κι έριχνε ο ιερέας τον σταυρό στη θάλασσα, να αγιαστούν τα νερά. Έπεφταν τα παλικάρια κι έπιαναν τον σταυρό. Ο πρώτος τον φιλούσε και τον πετούσε πιο μακριά, μετά ο δεύτερος έκανε το ίδιο και ο τρίτος που τον έπιανε τον έδινε στον ιερέα, αφού όλοι οι κολυμβητές τον φιλούσαν. Μετά το πέρας της τελετής του Αγιασμού, έπαιρναν τον σταυρό οι κολυμβητές και γύριζαν όλο το χωριό, από σπίτι σε σπίτι, να τ’ αγιάσουν. Οι νοικοκυρές τους φίλευαν ρακί, μελομακάρονα και κουραμπιέδες, ενώ άλλες έδιναν και χρήματα για την εκκλησία. Έως ότου γυρίσουν όλο το χωριό, τα παλικάρι είχαν έρθει στο τσακίρ κέφι, σε ευθυμία. Όταν τελείωναν, παρέδιδαν τον σταυρό στην  εκκλησία και από τα χρήματα κρατούσαν λίγα για να πιουν κρασί μαζί με όλους τους νέους στην ταβέρνα. Σύμφωνα με τον συγγραφέα Η. Ηλιάδη, αυτό το έθιμο σταμάτησε στα Νέα Παλάτια περίπου το 1990. Ο ίδιος συγγραφέας διασώζει τα παλιά Κάλαντα των Φώτων που έψελναν στα Παλάτια του Μαρμαρά:

Παρακαλώ σας, δότε μου θέλημα ν’ αρχινίσω

τα Θεοφάνεια να πω, να σας καλημερίσω.

Μηνύματα χαρμόσυνα ήρθαμε να σας πούμε

πως ο Χριστός βαπτίζεται κι όλοι μας να χαρούμε.

Πως είν’ τα Θεοφάνεια, ανθρώπου σωτηρία,

και καθαρίζουν τις ψυχές από την αμαρτία.

Δεν είναι τούτη η γιορτή σαν την απερασμένη,

μόν’ είν’ μεγάλη και τρανή και δοξολογισμένη.

Σήμερα είναι εορτή, σήμερα είναι σκόλη,

γιατί βαφτίστηκε ο Χριστός και φωτιστήκαμ’ όλοι.

Σήμερα είν’ ο φωτισμός και σ’κώθηκ’ η αντάρα,

σήμερα ελυτρώθηκεο Αδάμ απ’ την κατάρα.

Σήμερα γης και ουρανός, η θάλασσα κι ο αγέρας

θαυμάζουν το μυστήριο της σημερνής ημέρας.

Σήμερα απέ τα σύννεφα γλυκιά βροχίτσα πέφτει,

άνοιξε ο παράδεισος και μας όλους παρέχει.

Σήμερα εβαφτίστηκε ο Ιησούς Χριστός μου

ο Παντοκράτωρ βασιλεύς, ο Ποιητής του κόσμου,

στον Ιορδάνη ποταμό, που ‘ναι μεγάλο ρεύμα,

σήμερα φανερώθηκε Πατήρ, Υιός και Πνεύμα.

Άνωθεν ο Πατέρας Του το μαρτυρεί Ατός Του,

πως είν’ ο βαπτιζόμενος Υιός αγαπητός Του.

Το Άγιο Πνεύμα φάνηκεν ωσάν μια περιστέρα,

άνωθεν εκατέβαινε κι έρχετ’ από τον Πατέρα.

Κι ο Πρόδρομος ετρόμαξε, που ‘δε τον Ποιητή του,

δεν αποτόλμα χέρι του να βάνει στην κορφή Του.

Κι ο Ιησούς τον έλεγε: Προφήτα, άφες άρτι,

έφθασ’ η ώρα να τελέψ’ η υπηρεσία αύτη.

Ο Ιορδάνης στράφηκε στράφηκε κι έτρεχεν οξωπίσω

κι ο Ιωάννης έλεγε: Πώς θε να Σε βαφτίσω ;

Η θάλασσα είδε κι έφυγε, τα όρη εσκιρτούσαν

κι οι άγγελοι στεκούντανε, τα ρούχα Του βαστούσαν.

Οι άγγελοι πετούσανε κι ανεβοκατεβαίναν,

δόξα Σοι, Ιησού Χριστέ, υμνούσανε και λέγαν,

δόξα Σοι, Ιησού Χριστέ, δόξα στη βάπτισή Σου,

δόξα και στον Πατέρα Σου και τ’ Άγιο Πνεύματί Σου!

Κι ακόμα ως τα σήμερον οι ιερείς γυρίζουν,

με τον σταυρό στο χέρι τους τον κόσμο και φωτίζουν.

Κι ακόμα ως τα σήμερον οι ναύτες καρτερούνε

να φωτιστούνε τα νερά, στη θάλασσα να μπούνε,

που ημερεύει η θάλασσα και τα νερά σχολάζουν

και αρμενίζουν με χαρά και τον Θεό δοξάζουν.

Ω Παντοκράτορα Θεέ, όπου τα πάντα ορίζεις,

όπου τα μέσα της καρδιάς και τα κρυφά γνωρίζεις,

ω Παντοκράτωρ Κύριε, μεγάλε Ευεργέτα,

παντός του κόσμου Ποιητά, μόνε Δημιουργέτα,

ω Παντοκράτωρ Κύριε, Άγιε, να μας αξιώσεις

χάρισμα τον Παράδεισο σε μας να ντόνε δώσεις,

να μας εσώσ’ η χάρη Σου και να μας εφωτίσεις

και μέσα στον παράδεισο να μας εγκαταστήσεις.

Και εις έτη πολλά!

 

Πηγές:

Γκικάκης Ι. (2007), Η Ιστορία του Ωρωπού, Ωρωπός

Ηλιάδης, Θ. (2001), Προκόνησος-Παλάτια-Νέα Παλάτια, Κοινότητα Νέων Παλατίων