Στα αρχαία χρόνια οι Αφίδνες ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις που ίδρυσε ο Κέκροπας και που αργότερα συνένωσε ο Θησέας για να δημιουργήσει το κράτος της Αθήνας. Το όνομά τους το χρωστούν στον τοπικό ήρωα Άφιδνο, ενώ η ονομασία σε πληθυντικό αριθμό (Αφίδναι), δηλώνει περισσότερους του ενός οικισμούς. Αποτέλεσαν δήμο της Ανδριανίδος, Αιαντίδος, Λεοντίδος και Πτολεμαϊδος φυλής.
Από τις Αφίδνες καταγόταν ο στρατηγός
Καλλίμαχος, ένας από τους δέκα στρατηγούς που έλαβαν μέρος στη μάχη του
Μαραθώνα το 490 π.χ. Παραχώρησε μάλιστα τη θέση του στην αρχιστρατηγία στον
Μιλτιάδη για να δώσει τη μάχη, στη διάρκεια της οποίας έπεσε ηρωικά. Από εδώ
είχαν την καταγωγή τους και οι δυο τυραννοκτόνοι, ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων
οι οποίοι σκότωσαν τον Ίππαρχο, γιο του Πεισίστρατου, και συνέβαλαν στην
επαναφορά της Δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα.
Η ακρόπολη των αρχαίων Αφιδνών βρισκόταν
στη θέση Κοτρώνι στο Καπανδρίτι, όπου έχει βρεθεί μεσοελλαδικό νεκροταφείο
(2000π.χ.-1600π.χ.). Σύμφωνα με την παράδοση, στο Κοτρώνι αυτό οι Αθηναίοι
έκρυψαν το θησαυρό της πόλης το 480 π.χ. για να το σώσουν, όταν οι Πέρσες
κατέλαβαν την Αθήνα πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Κοντά στο Κοτρώνι
Καπανδριτίου υπάρχει ένας άλλος λόφος στον οποίο εικάζεται ότι βρίσκονταν τα
προπύλαια των αρχαίων Αφιδνών. Επίσης, στη θέση Μπελέτσι (Φελλεύς) εικάζεται
ότι υπήρχε φρυκτωρία[1].
Από κείμενο του Ηρακλείδη μαθαίνουμε
ότι υπήρχε μια διαδρομή που οδηγούσε από τις Αφίδνες στο Αμφιάρειο: «Εντεύθεν
εις Ώρωπόν διά Άφιδνών καί τού Άμφιαράου Διός ίερού έλευθέρω βαδίζοντι σχεδόν ήμέρας
πρόσαντα. άλλά των καταλύσεων πολυπληθία τά πρός τόν βίον έχουσα άφθονα καί
άναπαύσεις κωλύει κόπον έγγίγνεσθαι τοίς όδοιπορούσιν».
Το όνομα Κιούρκα εμφανίζεται στην εποχή της Φραγκοκρατίας. Το 1383 πιθανόν να εγκαταστάθηκε στην περιοχή ομάδα (φάρα) αρβανιτών με επικεφαλής τον Κιούρκα μαζί με τους Λιόσηδες, Μαλακασαίους, Μαζαρακαίους (η λέξη Κιούρκα προέρχεται από το αλβανικό επώνυμο Qurk που στα ελληνικά αποδίδεται ως Κυριάκος). Η εγκατάσταση αυτή μάλλον προωθήθηκε από τους Καταλανούς προκειμένου να ενισχύσουν την άμυνα του δουκάτου των Αθηνών.
Είναι όμως πιθανόν να εγκατέστησε τις
φρουρές ο Νέριος Ατζαγιόλι, εισβάλοντας στη Αττική και θέλοντας να αποκόψει το
δρόμο από Αθήνα προς Θήβα, ώστε να πολιορκήσει την Ακρόπολη, όπως μαρτυρούν τα
τοπωνύμια Λιοσάτι (Κοκκινόβραχος) και Κιούρκα, στους πρόποδες της
Πάρνηθας. Οπωσδήποτε βρίσκεται η φάρα των Κιούρκα, του Σχηματάρι, του
Λιόπεσι, εγκατεστημένη από το 1418-1420 στην περιοχή από τον Αντώνιο Ατζαγιόλι,
όπου μαζί με τους αρβανίτες στη Μαλακάσα, Κακοσαλέσι, Συκάμινο, Μαρκόπουλο,
Μάζι, Καπανδρίτι, Μπογιάτι υπερασπίζουν το δρόμο για τη Χαλκίδα και τον
Ωρωπό.
Από το 1845 ανήκε στο δήμο Μαραθώνα
ως το 1912 οπότε με την ονομασία Κιούρκα (λεγόταν και Κιουρκάτι)
απετέλεσε ξεχωριστή κοινότητα στην οποία υπήχθησαν το Μπογιάτι το 1912, Άγιος
Στέφανος ως το 1928, το Λιοσάτι το 1912 που το 1927 ονομάστηκε Κοκκινόβραχος,
ο Άγιος Μερκούριος από το 1928 ως το 1940, η Ζοργιάνη από το 1928 ως το 1929
που αποσπάστηκε. Μετονομάστηκε Αφίδνη το 1919. Στην απογραφή του 1920, ως
Κοινότητα Αφίδνης είχε 903 κατοίκους (821 η Αφίδνη και 82 το Λιοσάτι). Το 1961
αναγνωρίστηκε ο Σταθμός Αφιδνών ως οικισμός, το 1981 η Δροσοπηγή, το 1991 η
Αγία Τριάδα (Διεθνής Ιπποκράτειος Πολιτεία).
Στην απογραφή του 2001 η Κοινότητα
Αφιδνών εμφανίζεται με 2422 μόνιμους κατοίκους (1653 οι Αφίδνες, 323 ο Σταθμός
Αφιδνών, 170 ο Κοκκινόβραχος, 143 η Δροσοπηγή, 84 η Ιπποκράτειος Πολιτεία και
49 η Κοσμοθέα). Σήμερα, η Δημοτική
Κοινότητα Αφιδνών ανήκει διοικητικά στον Δήμο Ωρωπού και συνορεύει με τον Άγιο
Στέφανο, το Πολυδένδρι, το Καπανδρίτι, το Κρυονέρι και τη Μαλακάσα.
Στις Αφίδνες δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αφίδναι 2000, o Φελλεύς και ο Σύλλογος Οικιστών Ιπποκρατείου Πολιτείας. Υπάρχει ακόμα το ιδιωτικό μουσείο Καλλίμαχος, καθώς επίσης και το ιδιωτικό σχολείο Εκπαιδευτική Αναγέννηση. Λειτουργεί δημόσιο Δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο, ενώ τα παιδιά του Γυμνασίου – Λυκείου μεταφέρονται καθημερινά στα σχολεία του Καπανδριτίου. Στον παράδρομο της Εθνικής οδού υπάρχει για τους λάτρεις της ταχύτητας η πίστα καρτ αυτοκινήτων KARTODROMO. Κοντά στη λίμνη του Μαραθώνα λειτουργούν τα διυλιστήρια της Ε.Υ.Δ.Α.Π.
Η Ιπποκράτειος Πολιτεία
Το 1968 εγκρίθηκε η σύσταση του
οικοδομικού συνεταιρισμού «Διεθνής Ιπποκράτειος Πολιτεία». Το 1969 ο
συνεταιρισμός αυτός προσυμφώνησε την αγορά 7.635 στρεμμάτων που βρίσκονται στα
όρια της κοινότητας Αφιδνών (που είναι γνωστή και ως Κιούρκα). Στη συνέχεια
ενέταξε την έκταση στο σχέδιο πόλεως και διένειμε στα μέλη του τα ρυμοτομημένα 1.876 οικόπεδα, η πλειονότητα των οποίων είναι από 2
στρέμματα και άνω, αφού προηγουμένως το εγκριτικό του σχεδίου πόλεως προεδρικό
διάταγμα (Π.Δ. της 23/11/1977, ΦΕΚ 482Δ’/1977) διήλθε από τον εξονυχιστικό και
πολλαπλό έλεγχο του Συμβουλίου Επικρατείας.
Τη δεκαετία του 1990 στην περιοχή
είχαν κατασκευαστεί ελάχιστα σπίτια και είχαν κατοικηθεί ακόμα λιγότερα. Οι
υποδομές ανεπαρκείς και τα προβλήματα πολλά, μεγάλα και χωρίς λύση.
Ο οικισμός της Ιπποκράτειου Πολιτείας γνώρισε ιδιαίτερη
οικιστική ανάπτυξη μεταξύ 1990 και 2008, και αριθμεί σήμερα περισσότερες από
600 κατοικίες και περίπου χίλους (1000) μόνιμους κατοίκους σύμφωνα με την
τελευταία απογραφή του 2011. Ανήκει
σήμερα διοικητικά στην κοινότητα Αφιδνών του δήμου Ωρωπού.
Ο οικισμός βρίσκεται σε υψόμετρο 600
έως 800 μέτρων, είναι κατάφυτος με
χαλέπεια πεύκη και δεσπόζει πάνω από την πεδιάδα Καπανδριτίου – Αφιδνών.
Αποτελεί ένα φυσικό μπαλκόνι της βορειανατολικής Πάρνηθας κι έχει απεριόριστη
θέα (Μαλακάσα, Ευβοϊκός, Καπανδρίτι, Πεντέλη, κορυφές Πάρνηθας, λίμνη Μαραθώνα)
ιδιαίτερα από το σημείο του πυροφυλακίου
του ΣΟΙΠ Φελλέας στην κορυφή του Φελλέα.
Η περιοχή περιλαμβάνει το ομώνυμο
γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας, καθώς επίσης και την τεχνητή λίμνη Μπελέτσι
(αρβανίτικη παραφθορά του αρχαιοελληνικού όρους Φελλεύς) η οποία
βρίσκεται σε υψόμετρο 600μ. και δημιουργήθηκε με δαπάνες των Γεωργίου Νάστου
και Αθανασίου Πάντου τη διετία 1973-75 ως αποθεματικό δυναμικό νερού για
έργα που τότε κατασκεύαζαν στην περιοχή, αλλά και ως μελλοντικός βιότοπος.
Συνέπεια της κατασκευής της ήταν η αλλαγή της χάραξης του δρόμου που συνέδεε
τον Άγιο Μερκούριο με τις Αφίδνες. Το έργο συγκράτησε αφενός τα νερά της πηγής
που βρίσκεται βόρεια, αφετέρου τα όμβρια ύδατα από τον υπερκείμενο λόφο με
αποτέλεσμα το σχηματισμό της λίμνης. Έχει διάμετρο 130 μέτρα και μέγιστο βάθος
9 μέτρα, ενώ το συνολικό της εμβαδόν αγγίζει τα 7.000 τ.μ.. Αποτελεί σημαντικό
υδροβιότοπο της περιοχής καθώς απαντώνται αποδημητικά πουλιά όσο και μόνιμα νηκτικά
(πάπιες, κύκνοι) καθώς και νεροχελώνες και ψάρια, κυρίως κυπρίνοι και χέλια.
Δυστυχή σταθμό στην ιστορία της
Ιπποκρατείου Πολιτείας απετέλεσε η μεγάλη δασική πυρκαγιά της 5-8 Αυγούστου
2021, που κατέκαψε τα 2/3 περίπου του δάσους
αλλά και αρκετά σπίτια.
Βυζαντινά Μνημεία
Σε χαμηλό ύψωμα μέσα στον οικισμό των Αφιδνών βρίσκεται ο μικρός, σταυρεπίστεγος ναός των Αγίων Θεοδώρων, ο οποίος χρονολογείται στους ύστερους βυζαντινούς χρόνους. Είναι κτισμένος με αργολιθοδομή και σύμφωνα με τους μελετητές θα πρέπει να ήταν κατάγραφος, καθώς διακρίνονται δύο στρώματα τοιχογραφιών, από τα οποία το τελευταίο είναι πολύ νεότερο. Από το παλαιότερο στρώμα (τέλη 13ου αιώνα περίπου), διατηρούνται υπολείμματα. Σε όλη την εγκάρσια καμάρα διατηρείται τμήμα της τοιχογραφίας της Πεντηκοστής με έξι αποστόλους καθισμένους με ανοιχτά ευαγγέλια, ενώ στον δυτικό τοίχο διακρίνεται τμήμα της Σταύρωσης. Επίσης, σε τμήμα του βόρειου και νότιου τοίχου αντίστοιχα υπάρχουν στρατιωτικοί άγιοι (Άγιος Γεώργιος, Άγιος Θεόδωρος καθώς και άλλες μορφές που δεν μπορούν να ταυτιστούν).
Επίσης, περίπου 2 χιλιόμετρα δυτικά
από τον σιδηροδρομικό σταθμό, βρίσκεται ο ναός της Παναγίτσας. Πρόκειται
για ξυλόστεγη βασιλική, ωστόσο το
ανατολικό τμήμα του ναού και κυρίως η τρίπλευρη κόγχη του Ιερού ανήκουν στην πρώτη
φάση του μνημείου, που ανάγεται στους μεσοβυζαντινούς χρόνους, πιθανότατα στον
12ο αιώνα. Το παλαιότερο αυτό τμήμα έχει κτιστεί με πολύ φροντισμένο
πλινθοπερίκλειστο σύστημα, ενώ τα υπόλοιπα τμήματα του ναού ανήκουν σε
μεταγενέστερους χρόνους.
Πηγές
Βυζαντινά Μνημεία Αττικής: http://www.eie.gr/byzantineattica/
Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών: https://www.didaktorika.gr/eadd/
Κουμανούδης Ι., Συμπληρωματική έρευνα επί των χριστιανικών μνημείων του
Ωρωπού, Δελτίον Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών 5 [περίοδος
Δ΄] (1969)
Μπούρας Χ.-Μπούρα Λ., Η Ελλαδική Ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα
2002
Ορλάνδος Α., Μεσαιωνικά Μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου, Δελτίον
Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας 4 (περίοδος Β΄ 1927) 25-45
Παππά Ν., Μαντά Μ., Σωτηροπούλου Β. (2022), Κέντρο περιβαλλοντικής
ευαισθητοποίησης για παιδιά και νέους στις Αφίδνες, Διπλωματική Εργασία, ΕΜΠ.
Παριανού Ε. (2003), Οι αρχαιότητες του Ωρωπού (Κλασσικοί – Ρωμαϊκοί χρόνοι),
Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Σύλλογος Οικιστών Ιπποκρατείου Πολιτείας: https://soip.gr/
https://www.ippokrateiospoliteia.gr/afidnes/
https://www.mixanitouxronou.gr/apo-poy-piran-to-onoma-toys-ta-spata-giati-onomazontai-kioyrka-oi-afidnes-kai-poioi-itan-oi-liosides-kai-oi-malakasaioi-ti-simainoyn-ta-arvanitika-toponymia-stin-attiki/
Βικιπαίδεια: Αφίδνες
[1]
Η φρυκτωρία είναι ένα σύστημα οπτικής επικοινωνίας με φρυκτούς,
δηλαδή φλεγόμενους πυρσούς ή δαυλούς, που χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην
αρχαιότητα για τη μετάδοση μηνύματος σε μακρινή απόσταση. Το άναμμα του πρώτου
πυρσού ακολουθούν διαδοχικά οι υπόλοιποι φρυκτωροί ώστε να αναμεταδοθεί η
είδηση. Το δίκτυο αυτό αναπτύχθηκε κυρίως για στρατιωτικούς σκοπούς και το
μήνυμα ήταν προσυμφωνημένο (π.χ. νίκη).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου