Οι Απόκριες στον Παλιό Ωρωπό, στα Παλάτια του Μαρμαρά και στον Αυλώνα

 

Οι Απόκριες είναι μια καθαρά λαϊκή γιορτή με πανάρχαιες ρίζες και πάντα αποτελούσαν για τον ελληνικό λαό περίοδο χαράς, διασκέδασης και γλεντιού, που άγγιζε τα όρια του οργιαστικού. Τα γλέντια έδιναν κι έπαιρναν, ρακί και κρασί έρρεαν άφθονα και ο κόσμος πήγαινε σε συγγενικά ή φιλικά σπίτια για να γλεντήσει, κυρίως την Τσικνοπέμπτη και τις δυο τελευταίες Κυριακές της Αποκριάς, την Κρεατινή και την Τυρινή.

Η Ιστορία του Συκαμίνου Ωρωπού

Το Συκάμινο βρίσκεται στα βορειοδυτικά του Νομού Αττικής και σε απόσταση 50 χιλιομέτρων από το κέντρο της Αθήνας. Συνορεύει βόρεια με το Χαλκούτσι, νότια με το Ασπροχώρι του Αυλώνα, ανατολικά με το χωριό Ωρωπός και δυτικά με τον Αυλώνα και εν μέρη με τον Δήμο Τανάγρας, στο σημείο ανάμεσα στα Οινόφυτα και το Δήλεσι.

Η Λαογραφική Στέγη Ωρωπού

 

H Λαογραφική Στέγη Ωρωπού στεγάζεται σε ένα από τα κτήρια των Παλαιών Φυλακών και αντικατοπτρίζει την προσπάθεια για την προβολή των λαογραφικών και πολιτιστικών στοιχείων της ευρύτερης περιοχής του Ωρωπού.

Ιστορία και αξιοθέατα του Καλάμου Αττικής

 

Ο Κάλαμος είναι Δημοτική Κοινότητα του Δήμου Ωρωπού και ο  πληθυσμός του σύμφωνα με την απογραφή του 2021 είναι 4.941 κάτοικοι. Εκτός από το κεντρικό χωριό του Καλάμου, περιλαμβάνει τους οικισμούς Άγιοι Απόστολοι, Βλαστός, και πολλούς άλλους μικρότερους.

Η Ιερά Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή Θεογεννήτορος Αυλώνος

 

Πρώτα από όλα, η Ιερά Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή Θεογεννήτορος στον Αυλώνα (κάτω από το «Σείριος», περίπου 3 χλμ. από τη Μαλακάσα), αποτελεί ένα οικοδομικό «θαύμα». Με τον επιβλητικό μαντρότοιχο 8μ. ύψους να την περιτριγυρίζει, μοιάζει από μακριά με κάστρο που έρχεται, ή μάλλον μας μεταφέρει, κατευθείαν στον Μεσαίωνα όπου εκτός από το μεγεθός του, η κομψή σε κάθε λεπτομέρεια αρχιτεκτονική του, καθηλώνουν τον επισκέπτη.

Το Μαρκόπουλο Ωρωπού

 

Το Μαρκόπουλο αποτελεί έδρα της ομώνυμης Δημοτικής Κοινότητας και σύμφωνα με την απογραφή του 2021 έχει 2.308 εγγεγραμμένους κατοίκους[1]. Στη Δημοτική Κοινότητα Μαρκοπούλου ανήκουν και οι περιοχές: Νέο Λεβίσι, Μπάφι, Θέαλος, Αγία Βαρβάρα (Μαυροσουβάλα), Φέρρυ, Φίχθι, Πηγάδι, Λάκκα Λεοντάρι. Στο Μαρκόπουλο ανήκει το κεντρικότερο κομμάτι παραλίας της ευρύτερης περιοχής του Ωρωπού, η Παραλία Μαρκοπούλου. Απλώνεται σε μήκος 4 χλμ και συγκεντρώνει χιλιάδες λουόμενους κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Γιορτές, αγώνες και διοίκηση του Αμφιάρειου στα αρχαία χρόνια

 

Το Αμφιάρειο ήταν το μεγαλύτερο στην αρχαία Ελλάδα ιερό του χθόνιου θεού και ήρωα του Άργους, Αμφιαράου. Στο ιερό αυτό συναντώνται η ιατρική και η μαντική τέχνη. Η ίδρυσή του τοποθετείται στα τέλη του 5ου αι. π. Χ., ενώ από τις αρχές του 4ου αιώνα π. Χ. και ως το 338π. Χ. το ιερό οργανώνεται και η φήμη του απλώνεται στην Ελλάδα. Σε όλη την περίοδο της λειτουργίας του ήταν το εθνικό ιερό του Ωρωπού.

Η Ομηρική Γραία στα Γεωμετρικά και Αρχαϊκά Χρόνια μέσα από τις πρόσφατες ανασκαφές του Ωρωπού.

 

Σύμφωνα με συνέντευξη του καθηγητή Α. Μαζαράκη-Αινιάν, η θέση της σημερινής ανασκαφής στον χώρο ανέγερσης του πρώην Γυμνασίου Ωρωπού  μας έδωσε αρχιτεκτονικά κατάλοιπα από τον 8^ο αι. π.Χ ώς τον 6^ο αι. π.Χ., αλλά και το συμπέρασμα ότι όλος αυτός ο οικισμός υπέφερε διαρκώς από πλημμύρες. Έτσι, κάποια στιγμή καλύφθηκε από τις προσχώσεις είτε του Ασωπού ποταμού είτε ενός χειμάρρου που ίσως να ονομαζόταν Ωρωπός. Οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν και να ιδρύσουν μια νέα πόλη η οποία, όπως γνωρίζουμε από τον Ηρόδοτο, ονομάστηκε πλέον Ωρωπός.

Η Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσοπηγής Πολυδενδρίου και το παιδευτικό έργο των Μοναστηριών

 

Είναι κοινά αποδεκτό ότι τα Μοναστήρια στη μακραίωνη παρουσία τους υπήρξαν σπουδαία πνευματικά κέντρα, στα οποία έζησαν και καταξιώθηκαν προσωπικότητες μεγάλου ηθικού αναστήματος. Επίσης, σύμφωνα με επιστημονικές  μελέτες, στις μέρες μας παρατηρείται μια αξιοπρόσεκτη τάση προς το  μοναστικό Βίο. Όσα Μοναστήρια διατηρήθηκαν στο πέρασμα του χρόνου αναπαλαιώνονται και ανακαινίζονται, άλλα ξαναχτίζονται, ενώ ιδρύονται και πολλά νέα, ιδιαίτερα πλησίον των μεγαλουπόλεων.

Το Γυμνασιακό Παράρτημα Αυλώνα (1948-1970) και το ποίημα του Ι. Γκικάκη για τους παλιούς μαθητές

 

Στενά συνδεδεμένο με την Ιστορία της ευρύτερης περιοχής του Ωρωπού είναι το Γυμνασιακό Παράρτημα Αυλώνα για το οποίο πολλοί κάτοικοι έχουν να διηγηθούν ιστορίες τόσο για τη φοίτησή τους όσο και για τις μετακινήσεις τους από τον Ωρωπό, τη Μαλακάσα, το Μήλεσι, το Συκάμινο και άλλα χωριά προκειμένου να συνεχίσουν τη γυμνασιακή τους μόρφωση.

Αγροικίες (αγροτικά σπίτια) στην περιοχή του Ωρωπού κατά την αρχαιότητα

Οι διάφορες πτυχές της ζωής στην ύπαιθρο κατά την περίοδο της αρχαιότητας παραµένουν ακόµα σκιώδεις και ασαφείς, καθώς η έμφαση των ερευνών δίνεται κυρίως στο «άστυ» και στις περιοχές γύρω από τους πύργους. Ωστόσο, μια επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα υπό τον καθηγητή Μ. Κοσμόπουλο, µε την ονοµασία Oropos Survey Project έλαβε χώρα στην περιοχή της Αρχαίας Ωρωπίας από το 1989 έως το 1995 και έφερε στο φως χρήσιµες πληροφορίες για το οικιστικό µοτίβο της περιοχής.

Τοπωνύμια του Δήμου Ωρωπού

 

Σε όλη την Αττική, πολλές περιοχές διατηρούν διπλή ονομασία που παραπέμπει στο πρόσφατο ιστορικό παρελθόν και ιδιαίτερα στα μεσαιωνικά χρόνια της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας. Αρκετά συνηθισμένες είναι οι ονομασίες που δίνονταν από τους μεγαλοκτηματίες που κυριαρχούσαν παλαιότερα σε αυτές τις περιοχές ή από τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Παλιά κάλαντα των Θεοφανείων στον Ωρωπό και στα Παλάτια του Μαρμαρά

 

α) Ωρωπός

Κάθε παραμονή των Θεοφανείων (Φώτων), ο ιερέας του χωριού, έχοντας προαγιάσει και προετοιμάσει τον αγιασμό των χωραφιών, έκανε και ο ίδιος, περιφερόμενος όλα τα σπίτια του χωριού, αγιασμό σε κάθε σπίτι. Αυτός ήταν ο πρώτος αγιασμός του χρόνου, αλλά ακολουθούσαν και οι υπόλοιποι την πρώτη μέρα κάθε μήνα.

Οι Αφίδνες και η Ιπποκράτειος Πολιτεία (Αγία Τριάδα)

 

Στα αρχαία χρόνια οι Αφίδνες ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις που ίδρυσε ο Κέκροπας και που αργότερα συνένωσε ο Θησέας για να δημιουργήσει το κράτος της Αθήνας. Το όνομά τους το χρωστούν στον τοπικό ήρωα Άφιδνο, ενώ η ονομασία σε πληθυντικό αριθμό (Αφίδναι), δηλώνει περισσότερους του ενός οικισμούς. Αποτέλεσαν δήμο της Ανδριανίδος, Αιαντίδος, Λεοντίδος και Πτολεμαϊδος φυλής.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς από τα Παλάτια του Μαρμαρά

 

Κατά την εποχή της Μικρασιατικής καταστροφής, τα Παλάτια του Μαρμαρά απαριθμούσαν περίπου 1.000 κατοίκους, στο σύνολό τους Έλληνες, ενώ με την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 οι περισσότεροι Παλατιανοί φιλοξενήθηκαν για δύο χρόνια στη Χαλκίδα και στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ωρωπού ιδρύοντας τα Νέα Παλάτια[1]. 

Η Βασιλόπιτα στον Αυλώνα, στον Ωρωπό, στην Προποντίδα, στον Πόντο και στην υπόλοιπη Μικρά Ασία

 

Στον Αυλώνα, η Βασιλόπιτα συνήθως ήταν ψωμί το οποίο κεντούσαν με ζαχαρωμένο ζυμάρι. Με το ζυμάρι αυτό απεικόνιζαν πάνω στη βασιλόπιτα όλα τα μέλη της οικογένειας, το σπίτι, τα χωράφια και τα ζωντανά που είχε η οικογένεια. 

Το έθιμο του «Ποδαρικού» στον Ωρωπό και στα Παλάτια του Μαρμαρά

 

Είναι αξιοσημείωτο ότι το έθιμο του «Ποδαρικού» καταγράφεται τόσο στον Ωρωπό όσο και στα Παλάτια του Μαρμαρά, πολύ πιο πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η αρχή του εθίμου αποδίδεται στους λόγους του επισκόπου Γρηγορίου Νύσσης (335-395 μ.Χ.) προς τους Βυζαντινούς ότι την Πρωτοχρονιά «δεξιάς τινας συντυχίας επετήδευον», δηλαδή θα πρέπει να συναντούν ή να δέχονται στο σπίτι τους πρόσωπο που, όπως νόμιζαν, θα τους έφερνε ευτυχία.  Πολλοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ακόμα και σήμερα για το ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι τους τη νέα χρονιά, δηλαδή θα κάνει ποδαρικό.

Kάλαντα Χριστουγέννων από τα Παλάτια του Μαρμαρά

 

Στα Παλάτια έχουν διασωθεί παμπάλαια κάλαντα των Χριστουγέννων (όπως και της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων) από τα μέσα του 19^ου αιώνα, σε ένα παλιό χειρόγραφο του Μαρμαρινού δημάρχου Λαμπρινού Δημαρχόπουλου:

Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του κόσμου

Αυλώνας: Έθιμα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων

  

Η επιτόπια έρευνα και οι συνεντεύξεις που υλοποίησε η ερευνήτρια Μαρία Μπουγιέση (2009), καθώς και το βιβλίο του Δημήτρη Λιάκουρη «Αυλώνας Αττικής: Ανατρέχοντας στις ρίζες μας» (1997), μας προσφέρουν την περιγραφή των εθίμων των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων στον Αυλώνα από τα παλιά χρόνια, ενώ μερικά σώζονται ακόμα και σήμερα.

Ο Αυλώνας από την Τουρκοκρατία έως σήμερα

 

Ο Αυλώνας είναι κτισμένος σε υψόμετρο 170 μ. σε αμφιθεατρική θέση στις βόρειες πλαγιές της Πάρνηθας, στα ιστορικά όρια της άλλοτε Αττικοβοιωτίας και σε απόσταση 50 χλμ. από την Αθήνα. Παλαιότερα ήταν γνωστός με το όνομα Σαλισάτ ή Σάλασι ή Σάλεσι ή και Κακοσάλεσι.